koe


koe 1.0

afbeelding

( Publiek domein )

volwassen vrouwelijk rund, dat op boerderijen wordt gehouden voor de productie van melk en vlees; ook, vooral wanneer er sprake is van een hoeveelheid of kudde, voor de gehele diersoort, zonder gedachte aan een bepaalde leeftijd of een bepaald geslacht: rund

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een koe…

is een rund; is een zoogdier; is een dier

  • [Afmeting] heeft een schofthoogte van ongeveer 1,4 m
  • [Geluid] loeit; maakt een loeiend geluid dat we nabootsen met een laag, langgerekt 'boe'
  • [Attribuut] heeft vaak een oormerk
  • [Bouw] is gewerveld; heeft vier poten; is vaak log van bouw
  • [Deel] heeft een kortharige vacht; heeft horens; heeft een lange staart met een kwast onderaan; heeft een uier; heeft vier magen: pens, netmaag, boekmaag en lebmaag
  • [Functie] geeft melk en zorgt na de slacht voor vlees
  • [Herkomst of oorsprong] stamt af van de oeros (Bos primigenius)
  • [Voortplanting] brengt de jongen levend ter wereld
  • [Plaats] wordt gehouden op de boerderij; staat in de wei en 's winters in de stal
  • [Leeftijd] kan 20 jaar oud worden, maar wordt meestal slechts 5 jaar als melkkoe en 10 jaar als vleeskoe; is volwassen, heeft reeds eenmaal gekalfd; wordt als jong kalf genoemd
  • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is nuttig en tam; wordt wel beschouwd als een vriendelijk, lui, loom, dom, nieuwsgierig, sociaal dier
  • [Geslacht] is vrouwelijk
  • [Behandeling of bewerking] wordt dagelijks gemolken; wordt geslacht
  • [Beweging] heeft vaak een plompe, waggelende wijze van lopen; kan soms wild rennen, waarbij het niets in zijn loop ontziet en gevaarlijk is
  • [Gedrag] is een planteneter; graast; is een herkauwer
  • [Product of vrucht] levert melk en vlees
  • [Waardering] wordt als nuttig gewaardeerd

Wetenschappelijke naam: Bos taurus

Rijk Animalia; Dieren
Stam Chordata; Chordadieren
Klasse Mammalia; Zoogdieren
Orde Artiodactyla; Evenhoevigen
Familie Bovidae; Holhoornigen
Geslacht Bos
Soort Bos taurus

Algemene voorbeelden


Tussen de koeien stond hij hulpeloos naar zichzelf in het water te kijken.

Liefdesgesprekken van pad tot reiger, Geert De Kockere,

Toen de koeien weggingen, heeft ze wel een dag lang gehuild.

Welverdiende onrust, Simon Carmiggelt,

Combinatiemogelijkheden


met adjectief ervoor


  • bonte koeien
  • een bronstige koe
  • een dolle koe
  • dolle koeien
  • een drachtige koe
  • een gekke koe
  • gekke koeien
  • een heilige koe
  • rode koeien
  • een roodbonte koe
  • roodbonte koeien
  • een tochtige koe
  • een transgene koe
  • zwarte koeien
  • zwart-witte koeien

Uit veterinaire inspecties in alle EU-lidstaten [...] zou blijken dat, als er gevallen van gekke-koeienziekte (BSE) zijn, ze niet altijd ontdekt zullen worden. Zo is er geen garantie dat vlees van dolle koeien (runderen met rabies, hondsdolheid) niet in de voedselketen komt. Wat als zo'n dolle koe in feite een gekke koe was? Beide ziekten kunnen gemakkelijk worden verward.

De Standaard,

Een enkele roodbonte koe onderbrak het grazen om man en boot met holle ogen na te staren.

De hangende man, Koos van Zomeren,

met adjectivisch voltooid deelwoord


  • een afgekalfde koe
  • met BSE besmette koeien
  • nieuwmelkte koeien
  • genetisch gemanipuleerde koeien
  • ingeschaarde koeien

BSE, ook wel de 'gekke-koeien-ziekte' genoemd, is een hersenaandoening bij koeien die mogelijkerwijs ook de menselijke gezondheid kan beinvloeden. Er zijn enkele aanwijzingen dat de ziekte van Creutzfeldt-Jakob, een hersenaandoening bij de mens, veroorzaakt zou kunnen worden door het eten van vlees van met BSE besmette koeien.

http://www.agriholland.nl/dossiers/ahds_bse/ahds_bse.html

Op de plankengevels zie je soms donkerrode kleur verf, het zgn. 'ossebloed'. Men noemde het 'bonnis'. Oorspronkelijk werd dit gemaakt uit fijngemalen moerasijzererts, vermengd met biestemelk, dit is de eerste melk van een pas afgekalfde koe. Het was nogal kleverig doordat er in deze melk een hoog eiwitgehalte zit.

http://mariannesweb.nl/folklore/woning.htm

Iedere net afgekalfde koe of vaars krijgt gedurende de eerste twee dagen van de lactatie twee doses Fastrack®Gel.

http://www.agriprom.nl/nederlands_oud/producten/test/melkvee_test.htm

als subject bij een werkwoord


  • dol worden
  • grazen
  • herkauwen
  • in de wei staan
  • kalven
  • een kalf werpen
  • loeien
  • melk geven
  • op stal staan
  • werpen

Kieviten dwarrelen boven het weiland waar koeien liggen te herkauwen, hun grote domme koppen alle naar hen toe gedraaid.

Een soort Engeland, Robert Anker,

Zijn vader vond die pap van biest – de eerste melk die een koe na het kalven geeft – nog het meest naar pies smaken.

Voel maar, Jan Brokken,

De koeien, die op stal stonden, waren de wei in gejaagd.

Hier ben ik, Donald Niedekker,

Ik laat de deur altijd openstaan. Uitzicht op weiland, gekwaak van ganzen, soms een koe die loeit. Plattelandsromantiek.

Een jaar als (g)een ander, Kristien Hemmerechts,

als object bij een werkwoord


  • een koe aan de melkmachine koppelen
  • koeien evacueren
  • koeien fokken
  • koeien hoeden
  • een koe insemineren
  • een koe melken
  • koeien melken
  • een koe naar de veemarkt brengen
  • koeien ruimen
  • een koe slachten
  • koeien slachten
  • koeien voeren
  • koeien weiden

Veel gezinnen kiezen voor een boerderijvakantie omdat ze hopen dan ook een beetje "boer'' te kunnen spelen. Een koe melken, fruit plukken, de stal uitmesten. Maar we moeten ze teleurstellen. Meewerken mag niet.

De Standaard,

De streek waar hij met zijn moeder woonde, was toen nog een zee van kleine, jonge valleien, rijk aan sappig gras. De boeren kwamen er hun koeien weiden en in het voorjaar zwermde er een wolk van bijen rond de meidoorn.

Reeuw, Kamiel Vanhole,

Groot-Brittannië zal maandag in Brussel allicht voorstellen niet 42.000 oude koeien te slachten in een poging om de dolle-koeienziekte uit te roeien, maar 80.000.

De Standaard,

met substantief ervoor


  • het aantal koeien
  • een kudde koeien

Het aantal koeien dat in Oost Nederland nog in de wei komt is sinds 2006 gedaald van 81 procent naar 76 procent. In Zuid Nederland is het nog slechter gesteld.

http://www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=131654

Een kudde koeien heeft vannacht rond twaalf uur het verkeer op de A28 bij Nijkerk ernstig verstoord.

http://www.rtvutrecht.nl/nieuws/250496

Autobus ... dat betekent in India een rood geverfde carrosserie van veertig jaar oud [...]. Hij [...] toetert voortdurend, schiet woest naar voren om een paar tellen later weer te remmen voor een tegenligger, voor voetgangers, een kudde koeien, fietsers, ossewagens.

Ik draag geen helm met vederbos, W.F. Hermans,

met eigennaam


  • koe Anja 3

Alle familieleden van de met gekke-koeienziekte besmette koe Anja 3 uit het Nederlandse Wilp zijn opgespoord. Hoe de betreffende koe ziek is geworden, is nog niet duidelijk.

De Standaard,

Vaste verbindingen


Spreekwoorden


Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


koe 1.1

rund, zonder gedachte aan een bepaalde leeftijd of een bepaald geslacht
Vooral gebruikt wanneer er sprake is van een kudde of een andere hoeveelheid dieren.

Betekenisbetrekking


generalisering
Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een koe…

is een zoogdier; is een dier

      Hoofdsemagram: rund


      Algemene voorbeelden


      Het aantal koeien dat in Oost Nederland nog in de wei komt is sinds 2006 gedaald van 81 procent naar 76 procent. In Zuid Nederland is het nog slechter gesteld.

      http://www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=131654

      Een kudde koeien heeft vannacht rond twaalf uur het verkeer op de A28 bij Nijkerk ernstig verstoord.

      http://www.rtvutrecht.nl/nieuws/250496

      Woordfamilie


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      koe 1.2

      geslachte koe

      Betekenisbetrekking


      metonymie
      Betrokken betekenissen 1.0 : 1.2

      Combinatiemogelijkheden


      met adjectief ervoor


      • halve koeien

      Witte koelwagens reden voor, waaruit stijfbevroren halve koeien en varkens de school werden binnengedragen.

      De Hunnen. Dl. 3: Vrede, Jan Cremer,

      koe 1.3

      afbeelding of nabootsing van een koe

      Betekenisbetrekking


      metonymie
      Betrokken betekenissen 1.0 : 1.3

      Semagram (extra betekenisinformatie)


      Een koe…

      is een voorstelling

          Algemene voorbeelden


          Een schilder die wat koeien in een veld op doek bracht, had in de 19de eeuw misschien nog een desnoods emblematische voorstelling van 'de' werkelijkheid kunnen geven, maar dat kon niet meer voor wie het neonlicht van de music-hall had gezien.

          Kwestie van aanpassingsvermogen; Ik beken, ik heb gerookt, Marc Reynebeau,

          Boven het dressoir hing een olieverfschilderij dat een Vlaams polderlandschap voorstelde, compleet met koeien en een boerderij met rieten dak.

          Pandora, Pieter Aspe,

          koe 2.0

          wijfje van andere soorten van het rundergeslacht, bv. de wisents, de Amerikaanse bizons, de buffels, enz., of wijfje van sommige andere grote zoogdieren, zoals de walvis, het nijlpaard

          Betekenisbetrekking


          generalisering
          Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Een koe…

          is een zoogdier; is een dier

          • [Leeftijd] is volwassen
          • [Geslacht] is van het vrouwelijke geslacht; is een vrouwtje
          • [Verscheidenheid] is bijvoorbeeld het wijfje van rundersoorten als de wisent, de Amerikaanse bizon, de buffel of van sommige andere zoogdieren zoals de walvis en het nijlpaard

            Algemene voorbeelden


            Een mannetjesnijlpaard wordt de stier genoemd, de vrouw is de koe, en het jong is het kalf.

            http://www.pretparken.be/nl/info/zoo/dieren/zeeleeuw.asp

            koe 3.0

            (zeer informeel; beledigend)

            vrouw die doet denken aan een koe, omdat ze log, dom, lomp of iets dergelijks is

            Betekenisbetrekking


            metafoor
            Betrokken betekenissen 1.0 : 3.0

            Algemene voorbeelden


            'Luister nu eens, Pico... ze kennen jou niet zoals ik je ken. Ik wist toen je onvindbaar was, dat je weer zou opdagen. Zij niet. Ik vind het niet onbegrijpelijk dat zij zeker wilden zijn dat zij hoe dan ook in de Franse Vogue van oktober een foto zouden krijgen. Zij gaan naar de salon en hebben de ondersteuning van die foto nodig.' 'Maar die andere fotosessie was vóór de mijne! Dat is het rare. Die koe heeft dubbelspel gespeeld. Sylvie wist niets van mijn sessie af en ik niets van de hare.' 'Ja, dat is vreemd,' zei Keller. 'Maar het is hun goed recht verschillende fotografen dezelfde opdracht te laten uitvoeren.'

            Avonturen op Ibiza, Theo Kars,

            Combinatiemogelijkheden


            met adjectief ervoor


            • demente koe
            • dikke koe
            • domme koe
            • lompe koe
            • onnozele koe
            • schijnheilige koe
            • stomme koe
            • vette koe

            Ze walgt van haar werk. Ze vindt die oudjes vies en goor, ze stinkt ernaar zegt ze, daarom. Het zijn demente koeien en geiten die de hele dag voor de televisie in hun broek zitten te pissen en te schijten.

            Enkele reis moeder, Bram Vermeulen,

            'Wat stinkt er hier toch?' begon Merel. 'Ben jij dat, Ralph?' 'Hou je bek, dikke koe.' Merel stond op en liep naar Ralph toe. 'Het ruikt hier naar seks.'

            Walvis, Tom Naegels,

            De werkneemster die haar leidinggevende voor "stomme koe" en "blonde snol met dikke tieten" uitmaakte vond de rechter op haar weg.

            http://www.advokatenkollektief.nl/publicaties____pagina9_380.html

            Ik hoor een fluitspeler, hij speelt het muziekje van Kees. Van Kees mocht ik niet met mijn hoofd meedeinen als hij dat speelde. Wicht, noemde hij me, domme koe. Verder zei hij nooit iets tegen mij. Nu is Kees dood en ik niet.

            't Is zo weer nacht, Joyce Roodnat,

            Dat hij, de geboren vrijgezel, haar tenslotte op straat had gezet voor dat onbeduidende mens waar kraak noch smaak aan was, kon ze hem niet vergeven, hoe vergevensgezind ze ook was. Die lichtbruine ogen van een schijnheilige koe die haar zo smekend aankeken! Dat zachtmoedige wezen dat zo dolgraag contact met haar wilde hebben en houden om haar – Hetty! – te vertellen dat ze Peter niet had gestolen uit haat jegens haar, maar alleen omdat ze echt van hem hield.

            Oprechter trouw, Henk Romijn Meijer,

            'Ik en jij die Alain naar boven brengen. Kwalijke, verschrikkelijke dromen zou ik daarvan krijgen.' 'Ik droom nooit.' 'Prijs je gelukkig.' 'Dag, luldebehanger.' 'Dag lelijke, stomme koe.' Ze glimlachte. Een grimmige, bedorven glimlach.

            De droogte, Herman Brusselmans,

            met voorzetselgroep


            Voorzetsel: van

            • die koe van een dochter

            Trouwens, morgen zou hij allicht nog in het ziekenhuis liggen. Met op z'n minst die koe van een dochter naast z'n bed. Ik ken dat soort mensen: als hun vader in het ziekenhuis ligt, dan zijn ze niet van hem weg te slaan. Alsof zo'n man op hun gezelschap ligt te wachten.

            De droogte, Herman Brusselmans,

            koe 4.0

            (informeel)

            iets wat heel groot is in zijn soort
            Vaak in de verbinding koeien van + zelfstandig naamwoord meervoud.

            Betekenisbetrekking


            metafoor
            Betrokken betekenissen 1.0 : 4.0

            Algemene voorbeelden


            In de doorwrochte verhandeling die hij uitsprak, beging de Nobelprijswinnaar een koe van een fout tegen de Spaanse zinsbouw. Waaruit maar weer blijkt dat niemand volmaakt is.

            In de doorwrochte verhandeling die hij uitsprak, beging de Nobelprijswinnaar een koe van een fout tegen de Spaanse zinsbouw. Waaruit maar weer blijkt dat niemand volmaakt is.,

            Vaste verbindingen