denktraditie

Het is intellectueel bedrieglijk aan een bestaande denktraditie een vreemd denkkader op te leggen, zo zeggen de filosofen Wiredu en Maurier, en ik ben het met hen eens. We kunnen de Afrikaanse denktraditie niet beoordelen via westerse ogen.

Het marxisme heeft al in grote mate de Chinese denktraditie ontwricht, maar de introductie van westerse technologie moet ongetwijfeld een grote impact hebben op de traditionele filosofische waarden.

In het Engels denken Nederlandse studenten minder goed dan in hun moedertaal, heeft filosoof Ger Groot in Trouw gezegd. Groot stelde vast dat veel nuances verloren gaan als in werkgroepen in rudimentair Engels wordt gediscussieerd. En dat we zo de buitenlandse studenten bij voorbaat de Nederlandse denktraditie ontzeggen.

Op de Oost-Europese situatie is nog nauwelijks zicht te krijgen, maar verder zijn hier de drie hoofdstromen in de Europese denktradities wel vertegenwoordigd: de Noordzee-cultuur (Groot-Brittannië, de Scandinavische landen en Nederland); de Centraal-Europese (vooral Duitstalig Europa) en de Latijnse traditie (Frankrijk, Italië, Spanje, Griekenland, Portugal) met België als een interessante intermediair.

In tegenstelling tot wat tegenwoordig een wijdverbreide gedacht is, kan vrijheid juist geworteld zijn in religie; in weerwil van aardse machten, die de neiging hebben absoluut te worden - of het nu de staat of de kerk betreft -, kan de erkenning van een hogere macht in zekere zin de beste bescherming van de vrijheid geven. En in de christelijke [...], christendemocratische [...], islamitische [...] en liberale denktraditie [...] zijn religie en vrijheid als zodanig ook nauw verweven met elkaar.

Beide auteurs weten maar al te goed hoezeer onze waarneming keer op keer dreigt te vervormen door dat verleidelijke, ook door de eeuwenoude christelijke denktraditie beïnvloede, interpretatiemodel dat steeds naar de finaliteit van het gebeuren op zoek gaat.

Er is geen land met een islamitische meerderheid dat volledige godsdienstvrijheid heeft. Dat is geen toevalligheid, maar het gevolg van de islamitische denktraditie over geloof en politiek.

In tegenstelling tot wat tegenwoordig een wijdverbreide gedacht is, kan vrijheid juist geworteld zijn in religie; in weerwil van aardse machten, die de neiging hebben absoluut te worden - of het nu de staat of de kerk betreft -, kan de erkenning van een hogere macht in zekere zin de beste bescherming van de vrijheid geven. En in de christelijke [...], christendemocratische [...], islamitische [...] en liberale denktraditie [...] zijn religie en vrijheid als zodanig ook nauw verweven met elkaar.

In Duitsland dient zich een intellectuele richting aan die zich 'rechts' wil noemen. Zij laat zich inspireren door een conservatieve denktraditie, die na 1945 vaak te gemakkelijk met het nazisme is geassocieerd, vindt A. S. Spoor.

Een eerste, eerder ruimer of vage betekenis van groepsrechten kadert in een streven naar (meer) sociale - in de zin van verdelende - rechtvaardigheid. Ze ligt in de lijn van een - progressieve en reformistische - sociaal-democratische denktraditie, ressorteert dus onder een paradigma dat ouder is dan het multiculturalistishe.

Volgens de Franse politieke filosoof Jean-Louis Vullierme was de nazi-ideologie geen irrationele aberratie van onze beschaving. Adolf Hitler zou diepgaand door enkele dominante denktradities in het Westen geïnspireerd zijn. Politiek historicus Ewout Klei onderwerpt Vulliermes progressieve pamflet aan de kritiek van de historische rede.

Mosso bouwde voort op experimenten die fysiologen zoals H. Kronecker in het midden van de negentiende eeuw deden met de kikkerpootspier. Zij maten de prestaties van de geprikkelde spier als een functie van de tijd. Hun bevinding was dat de prestaties lineair afnamen en daaruit concludeerden zij (foutief) dat zij daarmee de kern van het verschijnsel vermoeidheid te pakken hadden. Later onderzoek naar de prestatie van niet-geïsoleerde spierarbeid gaf aan dat de prestatie geenszins of slechts bij uitzondering een lineair afnemend patroon liet zijn, afhankelijk van de inspanning die het organisme wil leveren. Mosso zelf was nog bevangen in de lineaire denktraditie. Hij ontdekte door zijn onderzoekingen op het spoor dat proefpersonen individueel verschilden en dat nachtrust, stemming, geestelijke toestand en dergelijke aantoonbaar van invloed waren op de curve.

Acupunctuur is in het verre Oosten, m.n. China, Japan en Korea, al eeuwenlang de belangrijkste geneeswijze als onderdeel van de traditionele chinese geneeskunde (T.C.M.). De reden hiervoor is dat de oosterse denktraditie en de acupunctuur in elkaars verlengde liggen.

In onze ogen is Thales van Milete, de man die meende dat alles water is, een schertsfiguur. Alleen romantische dichters kunnen nog met zijn uitspraak uit de voeten, alsook een enkele filosoof die de uitspraak van belang acht voor het ontstaan van de westerse denktraditie.

De westerse denktraditie heeft nooit de filosofische dimensie van de pure natuur onderkend: de fenomenaliteit droeg, door haar onbestendigheid, altijd het karakter van het vergankelijke, en het was precies het onvergankelijke dat het object van de filosofie was.

Intussen merk ik op dat de reformatorische filosoof Mekkes in zijn boek Radix, tijd en kennen (1971) ook een ingrijpende kritiek op de westerse denktraditie heeft geleverd door deze aan te duiden als een 'present' of present-stellend denken. Interessant is dat de spits van Mekkes betoog toch een andere is dan die van Levinas, doordat hij op de gebondenheid van het presente denken aan de theoretische denkhouding wijst.

Het is intellectueel bedrieglijk aan een bestaande denktraditie een vreemd denkkader op te leggen, zo zeggen de filosofen Wiredu en Maurier, en ik ben het met hen eens. We kunnen de Afrikaanse denktraditie niet beoordelen via westerse ogen.

Volgens de Franse politieke filosoof Jean-Louis Vullierme was de nazi-ideologie geen irrationele aberratie van onze beschaving. Adolf Hitler zou diepgaand door enkele dominante denktradities in het Westen geïnspireerd zijn. Politiek historicus Ewout Klei onderwerpt Vulliermes progressieve pamflet aan de kritiek van de historische rede.

Er is geen land met een islamitische meerderheid dat volledige godsdienstvrijheid heeft. Dat is geen toevalligheid, maar het gevolg van de islamitische denktraditie over geloof en politiek.