etymologie 1.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Etymologie…
is een wetenschap
- [Geheel] maakt deel uit van de taalkunde
- [Wijze] maakt veelvuldig gebruik van klankwetten als verklaringsgrond
- [Onstoffelijke inhoud] heeft betrekking op de studie van de oorsprong en de geschiedenis van woorden
Algemene voorbeelden
De hoge vlucht van de vergelijkende en historische taalwetenschap leidde tot een heel andere opvatting van de etymologie. Dat woorden een 'eigenlijke' betekenis zouden hebben, was een hersenschim; en van een 'oorspronkelijke' betekenis viel niet te spreken, aangezien de oorsprong der woorden in een onpeilbaar ver verleden lag. In feite sprak men in de 19de-eeuwse etymologie niet graag over betekenis. Men concentreerde zich op de geschiedenis van de woordvormen, door klankwetten gerelateerd aan vormen in soms ver verwijderde verwante talen. Hoe verder terug in het verleden, hoe beter.
Etymologie of de 'taalkunde van de oorspronkelijke vorm en betekenis' is geen oud vak. Natuurlijk wisten mensen al vrij vroeg dat er verband bestond tussen sommige woorden in de ene taal en de andere. In de zestiende eeuw stelde Cornelis van Kiel, beter bekend als Kiliaen, een belangrijk woordenboek samen waarin ook aandacht aan de oorsprong van woorden werd besteed. In de achttiende eeuw begon men serieus het verband tussen talen te bestuderen [...]. Wie oog en oor in al die talen volgt ziet dat er wel klank- en vormverschillen zijn, maar die kunnen we verklaren: voor een groot deel zijn er regelmatige veranderingen: Auge, eye, oeil en Ohr, ear en oreille. Klankwetten noemen taalkundigen die regelmatigheden: ze moeten in principe zonder uitzonderingen in alle woorden werken waar het verschijnsel zich voordoet.
Ik was geïnteresseerd in wetenschap, etymologie en biologie. Maar muziek kwam plots met veel kracht die plannen verstoren, jazz werd mijn levenswijze.
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen
etymologie 2.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een etymologie…
is een verklaring of beschrijving; is een onstoffelijke zaak
- [Functie] dient om taalkundig inzicht te verschaffen
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] berust op taalkundige inzichten
- [Belanghebbende of begunstigde] is van belang voor taalkundig geïnteresseerden
- [Onstoffelijke inhoud] heeft betrekking op de oorsprong of geschiedenis van een specifiek woord
Algemene voorbeelden
Toegegeven: als we ons afvragen hoe we een woord horen te schrijven, speelt de etymologie - de herkomst van het woord dus - soms een rol. Met zijn allen zeggen we bijvoorbeeld ert, maar toch schrijven we erwt, omdat ze in de middeleeuwen erwete spelden en veel West-Vlamingen nog altijd arweten zeggen.
Wat is een elatief of elativus? De etymologie (van het Latijnse elatum = verheven) maakt ons niet veel wijzer, maar in deze samenhang slaat de term op een superlatiefvorm waarvan de eigenlijke betekenis verloren is gegaan.
Waarom is het nu eens stafylococcen en dan weer streptokokken? Ik weet wel dat de etymologie (tweemaal het Griekse kokkos = vruchtepit) zelden de schrijfwijze bepaalt, maar willekeur is nergens goed voor.
De etymologie van bier is onzeker. Twee woorden worden er mee in verband gebracht: bibere en cervisia. Bibere is Latijn en betekent drinken. De uitleg lijkt simpel, maar is totnogtoe de enige waarschijnlijke. Cervisia lijkt sterk op cerveza, het Spaanse woord voor bier. Cerivisia zou zijn afgeleid van Ceres, de Romeinse godin voor de landbouw. Bier wordt in dit geval als een landbouwproduct beschouwd.
Onverdroten gaat Carotta echter door. Honderden, zo niet duizenden argumentjes moeten zijn these adstrueren [...]. Pilatus is een doorzichtige verbastering van Lepidus, Nazareth is eigenlijk Ravenna [...]. Nog een voorbeeld van carottaanse etymologie: Christos is een samensmelting van Archiereus Megistos (grootste opperpriester, een Griekse titel van Caesar) [...]. Ter vergelijking wordt verwezen naar Keulen, dat is ontstaan uit het Latijnse Colonia. Maar deze verandering, die we in diverse stadia kunnen volgen, voltrok zich in de loop van vele eeuwen. En zelfs dan: de medeklinkers zijn al die tijd niet veranderd. Men hoeft echt geen taalkundige te zijn om aan te voelen dat al die 'verbluffende' etymologieën niet kloppen.