golem

In De procedure weet Mulisch aan grote dingen, personen en – vooral – creaties een onvermoede diepte te geven. Zo blijkt de voorhoede van de moderne laboratoriumwetenschap in wezen geobsedeerd door oeroude vragen, waarmee men nog evenzeer worstelt als ooit de rabbi met zijn golem. De mens blijft een gebrekkig wezen tegenover de hem overweldigende schepping.

Driss was in Mehdi's ogen niet alleen een vader die lastige vragen stelde [...], maar ook een vreemd soort tovenaar, iemand die voor zijn kinderen het gouden pad (Iwojen-Melilla-Rotterdam) naar een wonderbaarlijke wereld (te weten Nederland) had gevonden, om daar de geneugten, de welvaart en het welzijn van hun familie uit te vinden, en die daarna, als een uitvinder [...] die tussen zijn oogleden door zag dat zijn uitvinding onaangename trekjes had, een soort van Golem in zich herbergde — en dat was niet wat hij wilde, of toch wel? — en de uitvinding daarom zijn eigen kinderen onthield. Te gevaarlijk. Minimumleeftijd aan verbonden.

Ze werden overgeleverd aan een soort chef, een sectieleider, een golem met sadistische neigingen. Hij duwde hen allebei een stuk gereedschap in de handen dat ze direct met een kreet van pijn lieten vallen. Juist op het moment dat ze ongelovig naar hun verbrande handen keken, werden ze opzij geduwd.