pianola 1.0
Bron:
Elliott Brown
(
CC BY 2.0
)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een pianola…
is een muziekinstrument; is een instrument; is een voorwerp
- [Constructie] beschikt over een vaak pneumatisch aandrijvingssysteem, een ingebouwde spelmechaniek, en geperformeerde rollen of stroken met daarop de vastgelegde muziek
- [Functie] dient voor het spelen van pianomuziek
- [Ontstaan] ontstond uit de pianista van de Parijse muziekinstrumentenfabriek Thibouville-Lamy, een voorzetapparaat met houten vingers die boven de toetsen van een piano werden geplaatst
- [Tijd] werd rond 1900 ontwikkeld; was populair tot omstreeks 1930
Algemene voorbeelden
Tussen 1905 en 1930 werden verschillende pneumatische systemen ontwikkeld om een traditionele piano vanzelf te laten spelen. Deze systemen werden aangedreven door geperforeerde papieren rollen, een principe ontwikkeld in weverijen en verfijnd door Jacquard.
Een pianola is een wonder van muziekmechanisch vernuft. Het instrument ontstond uit de Pianista van de Parijse muziekinstrumentenfabriek Thibouville-Lamy. Dit 'voorzetapparaat' werd rond 1870 ontwikkeld en beschikte over tientallen houten vingers die boven de toetsen van een vleugel of piano werden geplaatst. De muziek was uitgestanst in boeken van gevouwen karton, zoals bij draaiorgels. In de tweede helft van de negentiende eeuw waren mechanische muziekinstrumenten in de mode en wat lag meer voor de hand dan het voorzettermechaniek in te bouwen in de zo populaire piano? Het geluid van de mechanische piano was echter hard en ongenuanceerd. Rond 1900 slaagde men erin de muziekrollen pneumatisch af te tasten door het gebruik van onderdruk of zuigwind. De beweging van de hamertjes kon zo beter gestuurd worden, wat een veel natuurlijker klank opleverde.
Een aantal nieuwe aankopen en het gereedkomen van enkele restauraties inspireerden de staf tot een fraaie expositie van zo'n 35 automatische snaarinstrumenten: pianola's, tingeltangels en orchestrions uit de jaren twintig, aangevuld met een aantal snarenklokken uit de 18de en 19de eeuw, die als de voorlopers van deze instrumenten zijn te beschouwen.
De ondergang van de pianola in de jaren dertig had volgens Janse meerdere oorzaken. De economische crisis brak uit, de weergavekwaliteit van de grammofoons verbeterde en de radio zond gratis muziek uit. De grote pianolafabrieken gingen failliet en de kennis over het opnemen en afspelen van pianolarollen vervaagde.
"Veel pianola's hebben bedieningshandels voor het draaitempo van de rol en een gescheiden aanslagsterkte van bas en discant. Een goede 'pianolist' moet studeren; je kunt een mooie rol volledig kapotspelen." Nog levensechter dan de pianola was de reproduktiepiano waarvan de eerste exemplaren, de Welte-Mignon, in 1905 op de markt kwamen. De rollen voor deze instrumenten werden niet langer noot voor noot uitgetekend, maar ingespeeld door een pianist. Aan de zijkanten van deze rollen was ruimte voor extra informatie over pedaalgebruik en klanksterkte.
Combinatiemogelijkheden
als subject bij een werkwoord
- de pianola speelt
Zelf ben ik meer een stadsmens die opbloeit als de pianola speelt in een doorrookte havenkroeg.