tsaar


tsaar 1.0

vroegere Slavische vorst, in het bijzonder de keizer van Rusland
Het woord functioneert ook als de titel van zo'n vorst, zoals in tsaar Peter de Grote.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een tsaar…

is een vorst; is een heerser; is een machthebber

  • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] had in Rusland de status van keizer, en in Bulgarije en Servië die van koning
  • [Activiteit of handeling] heerste vroeger over een Slavisch land of rijk, in het bijzonder Rusland, Bulgarije of Servië
  • [Gedrag] had vaak een tirannieke stijl van regeren

    Algemene voorbeelden


    De tsaren lieten de Balten lange tijd hun eigen leven leiden, maar naar het einde van de negentiende eeuw toe voerden ze toch een sterke russificatiepolitiek.

    De Standaard,

    De Moskouse grootvorsten, later tsaren genoemd, schenken geld, landerijen en kunstvoorwerpen.

    http://www. eikonikon. nl/index2. html,

    Combinatiemogelijkheden


    met adjectief ervoor


    • de laatste tsaar
    • de omstreden tsaar
    • de Russische tsaar
    • een bevlogen tsaar
    • een despotische tsaar
    • een verlichte tsaar

    Hoewel de tragische ondergang van de laatste tsaar en zijn gezin voor romantische kroniekschrijvers aanleiding was te denken dat er een vloek op de familie rustte, waren de Romanovs in feite de meest spectaculair succesvolle machthebbers sinds de Mongolen.

    https://historiek.net/seks-macht-en-wellust-bij-de-romanovs/59927/,

    Ruim 430 jaar na zijn dood heeft de omstreden tsaar Ivan de Verschrikkelijke voor het eerst een standbeeld op Russische bodem. Het stadsbestuur van Orjol in het zuiden van Rusland vond het hoog tijd voor een eerbetoon aan de man die in 1566 de stad stichtte. Plaatselijke protesten konden de onthulling van het monument niet verhinderen.

    https://fd.nl/economie-politiek/1171551/moordende-tsaar-ivan-krijgt-na-vier-eeuwen-toch-een-russisch-standbeeld#,

    Geschiedenis bedrijven is natuurlijk ook het voortbouwen op gebeurtenissen, getuigenissen, verhalen, mythes en geschriften van journalisten, historici en soms de personen in kwestie zelf. In die zin is Van Kalmthout een medemaker van de geschiedenis. Drie uiteenlopende figuren laat hij getuigen en terugblikken op hun leven. Het zijn Caesarion, bastaardzoon van Caesar en Cleopatra; Isabella de Katholieke, koningin van Spanje; en Anna, oftewel Anastasia Nicolaievna Romanova, dochter van de Russische tsaar, die tijdens de Russische Revolutie als enig lid van de keizerlijke familie aan de dood zou zijn ontsnapt.

    Caesarion, Isabella, Anna: drie monologen, Gérard van Kalmthout,

    De meest aansprekende Russische figuur met Nederlande banden was tsaar Peter de Grote (1672-1725). De tentoonstelling die aan hem gewijd is kreeg als titel Peter de Grote, een bevlogen tsaar. Bevlogen was Peter de Grote beslist.

    https://historiek.net/tsaar-peter-de-grote-was-slordig-met-mensenlevens/21841/,

    Alexander II was een verlichte despotische tsaar geweest, die de lijfeigenen de vrijheid gaf. Daarmee zaaide Alexander II tweespalt in zijn rijk. De revolutionaire krachten en de intelligentsia vonden dat hij niet ver genoeg ging; de adel en grootgrondbezitters waren juist furieus dat het gebeurde. Het "gewone" volk bleef vadertje tsaar adoreren.

    https://www.digibron.nl/search/detail/0134b51f3c4e69c3e4e2a5e4/een-tsarenfamilie-die-alles-verloor,

    met adjectivisch tegenwoordig deelwoord


    • moordende tsaar

    Moordende tsaar Ivan krijgt na vier eeuwen toch Russisch standbeeld. Ruim 430 jaar na zijn dood heeft de omstreden tsaar Ivan de Verschrikkelijke voor het eerst een standbeeld op Russische bodem.

    https://fd.nl/economie-politiek/1171551/moordende-tsaar-ivan-krijgt-na-vier-eeuwen-toch-een-russisch-standbeeld#,

    in voorzetselgroep


    • de tirannie van de tsaren

    In Rusland zijn de rode schedelklovers al zesenvijftig jaar aan de macht en de tirannie van de tsaren en de popes die eraan voorafgegaan is, heeft eeuwen geduurd. Het is er nooit anders geweest. De meeste Russen moeten het dus wel heel fijn vinden en we doen er verstandig aan ons niet te druk te maken over de perverse neigingen van de medemens, zou ik zeggen.

    Boze brieven van Bijkaart, W.F. Hermans,

    met substantief ervoor


    ( liefkozend)
    • vadertje tsaar

    Alexander II was een verlichte despotische tsaar geweest, die de lijfeigenen de vrijheid gaf. Daarmee zaaide Alexander II tweespalt in zijn rijk. De revolutionaire krachten en de intelligentsia vonden dat hij niet ver genoeg ging; de adel en grootgrondbezitters waren juist furieus dat het gebeurde. Het "gewone" volk bleef vadertje tsaar adoreren.

    https://www.digibron.nl/search/detail/0134b51f3c4e69c3e4e2a5e4/een-tsarenfamilie-die-alles-verloor,

    met eigennaam


    • tsaar Ivan de Verschrikkelijke
    • tsaar Nicolaas II
    • tsaar Peter
    • tsaar Peter de Grote

    Ruim 430 jaar na zijn dood heeft de omstreden tsaar Ivan de Verschrikkelijke voor het eerst een standbeeld op Russische bodem. Het stadsbestuur van Orjol in het zuiden van Rusland vond het hoog tijd voor een eerbetoon aan de man die in 1566 de stad stichtte. Plaatselijke protesten konden de onthulling van het monument niet verhinderen.

    https://fd.nl/economie-politiek/1171551/moordende-tsaar-ivan-krijgt-na-vier-eeuwen-toch-een-russisch-standbeeld#,

    Nadat vreedzame demonstranten dood werden geschoten in St. Petersburg omdat ze het in hun hoofd haalden om voor hun rechten op te komen werd tsaar Nicolaas II gedwongen om politieke partijen te legaliseren.

    http://www.histoportal.com/20/communisme.html

    Relatief maakte tsaar Peter meer slachtoffers dan Stalin.

    https://historiek.net/tsaar-peter-de-grote-was-slordig-met-mensenlevens/21841/,

    De meest aansprekende Russische figuur met Nederlande banden was tsaar Peter de Grote (1672-1725).

    https://historiek.net/tsaar-peter-de-grote-was-slordig-met-mensenlevens/21841/,

    met ander, nevengeschikt substantief


    • de tsaar en zijn gezin
    • de tsaar en de tsarina

    Het was moeilijk om tsaar te zijn. Rusland is geen eenvoudig land om te besturen. Twintig vorsten uit de Romanovdynastie heersten 304 jaar lang, van 1613 tot het tsarenrijk in 1917 ten onder ging als gevolg van de Russische Revolutie. De heerschappij van de Romanovs begon met de troonsbestijging van Ivan de Verschrikkelijke en eindigde ten tijde van Raspoetin. Hoewel de tragische ondergang van de laatste tsaar en zijn gezin voor romantische kroniekschrijvers aanleiding was te denken dat er een vloek op de familie rustte, waren de Romanovs in feite de meest spectaculair succesvolle machthebbers sinds de Mongolen.

    https://historiek.net/seks-macht-en-wellust-bij-de-romanovs/59927/,

    De dochters: Olga, Tatiana, Maria en Anastasia worden gescheiden van de Tsaar en de Tsarina, die met de Tsarevitsj Alexis in een andere ruimte worden ondergebracht.

    Caesarion, Isabella, Anna: drie monologen, Gérard van Kalmthout,

    Woordfamilie


    Als deel van een afleiding


    Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


    Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


    tsaar 1.1

    (informeel; schertsend)

    persoon die op een tsaar lijkt of met een tsaar vergeleken wordt vanwege de sterke machtspositie die hij heeft, bijvoorbeeld een tirannieke machthebber of iemand die op sportief, kunstzinnig of ander gebied oppermachtig is
    Vanuit de Engelstalige journalistiek is tsar als benaming voor 'hoogste toezichthouder, waakhond' (in bijnamen als pay tsar en car tsar) in het Nederlands terechtgekomen, bijvoorbeeld in samenstellingen als begrotingstsaar en bonussentsaar. Het gaat dan om iemand met grote bevoegdheden die is aangesteld om corruptie en/of wanpraktijken op een bepaald vlak te bestrijden. Soms moet uit de context blijken wat de lading van tsaar in een samenstelling is. Een drugstsaar is bijvoorbeeld iemand die de drugscriminaliteit bestrijdt. Maar wie Berlusconi een mediatsaar noemde, bedoelde daarmee dat de man ongezond veel grip op de media had.

    Betekenisbetrekking


    metafoor
    Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

    Semagram (extra betekenisinformatie)


    Een tsaar…

    is een persoon

    • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is in letterlijke of figuurlijke zin oppermachtig
    • [Geslacht] is vrijwel altijd een man
    • [Waardering] oogst soms juist bewondering, als hij zijn macht op een goede manier aanwendt, en soms juist kritiek, als hij zijn macht op een onwenselijke manier uitoefent

      Algemene voorbeelden


      Polina (20) staat met twee vrienden en een poster van Vladimir Poetin in het centrum van Moskou. 'Drie rebellen tegen de tsaar', staat op het plakkaat. [...]. Poetins belangrijkste politiek tegenstander Aleksej Navalny had opgeroepen tot de demonstratie, onder het motto 'Hij is niet onze tsaar!'. De autoriteiten hadden de betoging niet toegestaan.

      https://www.ad.nl/buitenland/nog-zes-jaar-voor-tsaar-poetin-maar-oppositie-is-grimmig~a21f4bbe/,

      Aan de valavond van het duel op leven en dood tegen gastland Portugal heeft bondscoach Yartsev dissident Alaxander Mostovoi uit de selectie gegooid. De tsaar heeft iets met grote tornooien. Het WK in Japan en Zuid-Korea volgde hij geblesseerd en nagelbijtend op de bank, nu is er dus de rel met Yartsev.

      https://www.nieuwsblad.be/cnt/nbnc16062004_004,

      Combinatiemogelijkheden


      met adjectief ervoor


      • bijgenaamd de tsaar
      • hun nieuwe tsaar

      Alle Russen op leidinggevende posities, zoals de uit Moskou afkomstige minister Igor Strelkov van Defensie, zijn vervangen door autochtonen. De uit Loegansk afkomstige 40-jarige militieman Vladimir Kononov, bijgenaamd 'de tsaar', is sinds donderdag bevelhebber over de landstorm in Donetsk.

      https://www.nrc.nl/nieuws/2014/08/16/waar-zijn-de-pantservoertuigen-1412211-a129451,

      Michel Krielaars zoekt naar zichtbare sporen van de Revolutie en neemt ook deel aan de 'Poetin-wandeling' in Sint Petersburg. Hij vraagt jonge deelnemers, of ze Poetin zien als hun nieuwe tsaar. 'Wat me totaal niet bevalt is de corruptie. Maar een tsaar is hij niet. Hij is gewoon een slechte ambtenaar.'

      http://www.amstelveenweb.com/nieuws-100-jaar-geleden-vond-de-Oktoberrevolutie-plaats&newsid=303855279,

      met voorzetselgroep


      Voorzetsel: van

      • de tsaar van de berg
      • de tsaar van de economische hervormingen
      • de tsaar van de vrije slag
      • de tsaar van de zwemsprint

      Vova woont niet beneden in het moeras, maar boven op de berg. Onder luid gekrakeel van de meeuwen staat hij weids te gebaren voor zijn hutje op de top van de vuilnisbelt. Vova is de tsaar van de berg. Hij heeft een gaspistool, een gummieknuppel en een brigade helpers.

      https://www.groene.nl/artikel/het-vuilnisvolk-van-petersburg,

      Vandaag begint de Chinese vicepremier, Zhu Rongji, aan een vierdaags bezoek aan Argentinië. De tsaar van de economische hervormingen in China reist daarna naar Chili, Uruguay en Duitsland. Zhu's bezoek aan Latijns-Amerika bevestigt de groeiende samenwerking tussen China en die regio.

      De Standaard,

      Een 'splittijd' van 47,31 werd nimmer ter wereld gezwommen. Zelfs niet door de Rus Popov, bijgenaamd de 'tsaar van de vrije slag', die maandag tijdens de finale en zwemmend naast de voortrazende Van den Hoogenband leek te verschrompelen tot een beginneling.

      https://www.volkskrant.nl/sport/estafetteploeg-schittert-met-europees-record~b764dcb9/,

      De schouder-aangedreven techniek (ook sprinttechniek genoemd). [...]. De nestor van deze techniek is de Tsaar van de zwemsprint, Alexander Popov, en wordt voornamelijk aangehangen door de rasechte sprinters zoals Nathan Adrian, en Ranomi Kromowidjojo en Pieter van den Hoogenband (op de 50m en 100m vrije slag).

      https://transition.nl/2013/07/de-beste-zwemtechniek/,

      in voorzetselgroep


      • aan de tsaar verantwoording afleggen
      • tegen de tsaar

      De drie Amerikaanse autofabrieken General Motors (GM), Ford en Chrysler krijgen alsnog 15 miljard dollar (11,6 miljard euro) staatssteun. Daarover zijn president George Bush en de Democratische meerderheid in het parlement het eens geworden. Bush zal een 'autotsaar' aanwijzen, die de baas wordt over de auto-industrie. [...]. Gaat het plan door, dan moeten de fabrieken aan de 'tsaar' verantwoording afleggen. Deze overheidsfunctionaris mag tevens grote reorganisaties opleggen.

      https://www.parool.nl/buitenland/akkoord-over-steun-auto-industrie-vs~a72561/,

      Polina (20) staat met twee vrienden en een poster van Vladimir Poetin in het centrum van Moskou. 'Drie rebellen tegen de tsaar', staat op het plakkaat. [...]. Poetins belangrijkste politiek tegenstander Aleksej Navalny had opgeroepen tot de demonstratie, onder het motto 'Hij is niet onze tsaar!'. De autoriteiten hadden de betoging niet toegestaan.

      https://www.ad.nl/buitenland/nog-zes-jaar-voor-tsaar-poetin-maar-oppositie-is-grimmig~a21f4bbe/,

      met bezittelijk voornaamwoord


      • onze tsaar

      Polina (20) staat met twee vrienden en een poster van Vladimir Poetin in het centrum van Moskou. 'Drie rebellen tegen de tsaar', staat op het plakkaat. [...]. Poetins belangrijkste politiek tegenstander Aleksej Navalny had opgeroepen tot de demonstratie, onder het motto 'Hij is niet onze tsaar!'. De autoriteiten hadden de betoging niet toegestaan.

      https://www.ad.nl/buitenland/nog-zes-jaar-voor-tsaar-poetin-maar-oppositie-is-grimmig~a21f4bbe/,

      met eigennaam


      • tsaar Boris
      • tsaar Poetin

      Jeltsin werd reeds vaker vergeleken met de tsaren omdat hij autoritaire trekken vertoont, vandaar ook de benaming "tsaar Boris".

      De Standaard,

      Vladimir Poetin wordt vandaag opnieuw geïnstalleerd als president van Rusland. De steun is groot, maar het verzet tegen 'tsaar Poetin' blijft fel.

      https://www.ad.nl/buitenland/nog-zes-jaar-voor-tsaar-poetin-maar-oppositie-is-grimmig~a21f4bbe/,

      Woordfamilie


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      Overige woordfamilieleden