zwaan/Zwaan


zwaan 1.0

afbeelding

Bron: Koosg
( CC BY-SA 3.0 )

grote, sierlijke watervogel met een lange, ranke, doorgaans in een S-vorm gebogen hals en een wit verenkleed
Meestal in toepassing op de knobbelzwaan, herkenbaar aan een oranje snavel met een zwarte voorhoofdsknobbel.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een zwaan…

is een vogel; is een dier

  • [Afmeting] is 120 tot 160 cm lang, afhankelijk van de soort; is de grootste onder de zwemvogels
  • [Geluid] sist, blaast, zoeft of fluit; brengt soms een sissend, blazend geluid voort; maakt in de vlucht een zoevend of fluitend geluid met de vleugels
  • [Kleur] is bij ons wit, maar er bestaat ook een uitheemse soort met een zwart verenkleed; heeft afhankelijk van de soort, een oranje snavel met een zwarte basis, of een zwarte snavel met een gele basis; de zwarte zwaan heeft een rozerode snavel
  • [Bouw] is gewerveld; heeft twee poten; heeft een zwaargebouwd en min of meer horizontaal staand lijf
  • [Deel] heeft een lange, ranke hals, en korte poten met zwemvliezen; heeft, in het geval van de knobbelzwaan, een zwarte knobbel op de snavel
  • [Voortplanting] legt eieren
  • [Plaats] leeft in parken en plantsoenen met vijvers en op en nabij grachten, singels, meren, sloten en plassen
  • [Woongebied] komt vrijwel overal ter wereld voor
  • [Leeftijd] kan 20 jaar oud worden in het wild en wel 40 tot 50 jaar oud in gevangenschap, maar wordt meestal niet ouder dan 10 jaar
  • [Beweging] zwemt statig, sierlijk. Glijdt als het ware over het water, maar loopt waggelend en onhandig. Stijgt moeizaam op uit het water, trappelt daarbij met de poten en slaat krachtig met de vleugels
  • [Gedrag] is meestal een planteneter en soms een alleseter; blijft levenslang bij dezelfde partner; kan agressief zijn bij het beschermen van de jongen; leeft 's winters in troepen, maar anders in koppels
  • [Houding] houdt de hals bij het zwemmen opwaarts in een sierlijke S-vormige boog
  • [Onderscheid of tegenstelling] is groter dan een eend of gans; heeft een langere nek dan een eend of gans

Rijk Animalia; Dieren
Stam Chordata; Chordadieren
Klasse Aves; Vogels
Orde Anseriformes; Eendvogels
Familie Anatidae; Eendachtigen
Geslacht Cygnus

Algemene voorbeelden


Ik droom: ik ben hier meer geweest. Een park met dunne bosschages. Vóór mij de bocht van een grintweg, met een bank, een vijver, een zwaan.

De reis, Rose Gronon,

Zelfs de zwanen op de vijver gleden ontiegelijk traag door het water en vlijden hun lange halzen achterwaarts tussen hun vleugels.

Sluitertijd, Erwin Mortier,

Combinatiemogelijkheden


met adjectief ervoor


  • een witte zwaan

Twee witte zwanen, die roerloos op het water dreven.

De Coltmoorden, Jef Geeraerts,

Witte zwanen, groene zwanen wie wil er mee naar Engeland varen? Engeland is gesloten. De sleutel is gebroken. Is er dan geen timmerman die de sleutel maken kan?

Het beleg van Brussel, Frans Verleyen,

  • een sierlijke zwaan

Ik groette de sierlijke zwaan, door mijn moeder Pavlova genaamd, die nu al wekenlang in een gazen kooi werd gehouden, een kooi waarin het dier zich niet kon verroeren.

De Hunnen. Dl. 2: Bevrijding, Jan Cremer,

  • een grote zwaan

'Kijk, mama, wat een grote zwaan...'

De tandeloze tijd. Dl. 1: Vallende ouders, A.F.Th. van der Heijden,

Vaste verbindingen


Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


zwaan 1.1

afbeelding of uitbeelding van een zwaan, bijvoorbeeld als decoratief figuur, op uithangborden, als wapenfiguur, maar ook als symbool van Luther en de lutherse kerk

Betekenisbetrekking


metonymie
Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

Algemene voorbeelden


De gordijnen waren bedrukt met bruine bloemen, en sloten over vuilwitte vitrage waarop ik de contouren van zwanen herkende.

Zuiderkruis, Pauline Slot,

De naam Huss betekent in het latijn namelijk gans. Honderd jaar na Johannes Huss kwam Luther als de grote hervormer en sloeg in 1517 zijn stellingen aan de slotkapel van Wittenberg. De lutherse kerk heeft daarom het symbool van de zwaan aangenomen. Veelal [...] werden deze als windwijzers gebruikt.

Meppeler Courant,

Woordfamilie


Als deel van een afleiding


zwaan 2.0

(poëtisch/literair)

dichter of componist
De metafoor berust op het oude volksgeloof dat een stervende zwaan zingt. Dat volksgeloof heeft betrekking op de wilde zwaan, die inderdaad een klaaglijk, maar welluidend geluid voortbrengt, al is het dan niet alleen vóór zijn dood.

Betekenisbetrekking


metafoor
Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

Vaste verbindingen


Zwaan 3.0

(wetenschap; natuurkunde en astronomie)

het sterrenbeeld Cygnus op het noordelijk halfrond, zo genoemd omdat men in de kruisvorm ervan een vliegende zwaan kan herkennen

Betekenisbetrekking


metafoor
Betrokken betekenissen 1.0 : 3.0

Semagram (extra betekenisinformatie)


Zwaan…

is een sterrenbeeld

  • [Vorm] heeft de vorm van een langgerekt kruis, waarin men een vliegende zwaan herkent
  • [Waarneembaarheid] is soms zichtbaar in de zomer en de herfst
  • [Plaats] bevindt zich op het noordelijk halfrond

    Algemene voorbeelden


    De zomerdriehoek: zaterdag 29 september, 20 u. - 23 u., met aandacht voor de sterrenbeelden Zwaan, Lier en Arend. Verder werden de omliggende kleinere sterrenbeelden Vosje, Pijl en Dolfijn bekeken.

    http://www.urania.be/php-txt/upload/jaar2002.pdf,