ad usum delphini 1.0
(wetenschap; media, communicatie en telecommunicatie; taal en taalkunde)
Algemene voorbeelden
In (ad) usum Delphini: Voor het gebruik van de Dauphin. (Oorspronkelijk een gekuiste editie van boeken voor de Franse kroonprins, de Dauphin).
Desiderius Erasmus. Gesprekken. Colloquia. Vertaald en toegelicht door Jeanine de Landtsheer, Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep 2001 [...]. Flauw zijn de dialogen echter zeker niet; integendeel: sommige stukken – met name die over geloofskwesties, het soldatenleven en de positie van de vrouw – ademen een zo kritische geest dat de Colloquia (samen met het overige oeuvre van de auteur) lang op de Index librorum prohibitorum belandden. Maar gelezen werden ze (godzijdank; onze humanist bedoelde juist goede Christenen te vormen) toch wel, getuige het grote aantal vroege uitgaven, vertalingen en desnoods anonieme bloemlezingen ad usum delphini.
Als voormalig belangrijk wapendier heeft de dolfijn bij de Fransen de naam Dauphine gekregen. De Franse vorm dauphin was aanvankelijk een bijnaam of doopnaam sinds 1100 bij de graven van Albon. Hij werd daar erfelijk en kreeg de betekeniswaarde 'graaf', vandaar de naam dauphine voor het graafschap Viennois. Na de overgang daarvan naar de kroon in 1394 werd dauphin als naam gegeven aan de oudste zoon van de koning van Frankrijk en de dolfijn werd hun persoonlijk wapen. 'Ad usum delphini' betekent 'geschikt voor gebruik door de kroonprins', dan was het boek gezuiverd van schadelijke of onzedelijke taal.
Vaak is het kritische bewustzijn van de "debutant" veel sterker dan dat van de insider. Zo gaven bv. in Italië in 1968 de studenten op onomwonden wijze hun mening over de geografie te kennen, waarbij zij met nadruk wezen op het "chaotische en uitsluitend op het geheugen gerichte karakter van deze studie", als zijnde een "fragmentarisch en rommelig compendium van begrippen die op oppervlakkige wijze zijn bijeengebracht uit andere, zeer uiteenlopende disciplines." Zij benadrukten niet alleen de tegenstrijdigheid van een buitengewoon uitgebreide en ambitieuze discipline, wier methodologie niets te maken heeft met strenge wetenschappelijke methodes, maar vatten haar tenslotte in het kort samen als een almanak "ad usum delphini".
Ad usum delphini of In usum delphini. Ten gebruike van de dauphin. Aanduiding van uitgaven van Latijnse schrijvers waaruit de aanstotelijke passages waren verwijderd. Dauphin was de titel van de Franse kroonprins naar het landschap Dauphiné in Zuidoost-Frankrijk.
Bowdlerize is het weglaten of wijzigen van ongepast of schokkend geachte woorden en zinsneden. Het Boekwoordenwoordenboek. Rondgang door de boekenwereld (1996) van J. A. Brongers spreekt van gekuiste boeken en verwijst naar Delphini, ad usum [...]. Ad usum Delphini is eraan verwant. Het ging oorspronkelijk niet om gekuiste teksten. Zo werd Les aventures de Télémaque, van Fénelon, idyllische lofzang op de Griekse oudheid, speciaal geschreven voor de politieke vorming van Lodewijk, hertog van Bourgondië (1682-1712), kleinzoon van de zonnekoning.
Ad usum delphini. Gekuiste teksteditie. Letterlijk betekent het: ten gebruike van de Dauphin, nl. de zoon van Lodewijk XIV, voor wie J.B. Bossuet en P.D. Huet als diens leermeesters speciale (gekuiste) edities van Latijnse auteurs vervaardigden.