apologisch spreekwoord

Het zal dienstig zijn om nu eerst deze genoemde kenmerken te demonstreren aan zo'n apologisch spreekwoord. Een voorbeeld daarvan is: "Alle beginselen zijn zwaar, zei de dief en voor de eerste maal stal hij een aambeeld". Wat de vorm betreft zien we dus drie leden: een spreekwoord: "Alle beginselen zijn zwaar" wat een variant is van "Alle begin is moeilijk". Vervolgens treedt er iemand op die dat spreekwoord ook werkelijk zegt: "zei de dief". In het derde lid tenslotte zien we de uitbeelding van de handeling: "en hij stal voor de eerste maal een aambeeld". Het geheel maakt een grappige indruk, zullen we voor het gemak zeggen, hoewel ieder daarover anders kan denken en het anders kan waarderen. Er is dus sprake van een apoloog; tevens echter van een apologie, een soort rechtvaardiging van de handeling.

Men zou kunnen zeggen dat de apologische spreekwoorden zich verzetten tegen het dwingende karakter van spreekwoorden en vaste zegswijzen. Ze tonen de betrekkelijkheid ervan aan door aan te geven dat er situaties zijn, waarin ze niet opgaan. De betrekkelijkheid van iets aantonen kan men doen met behulp van een grap, met humor of met spot. En daarvan maken de apologische spreekwoorden gebruik.