bevrijder

Maastricht staat vandaag op het programma. Vijftig jaar geleden kwamen hier de eerste Amerikaanse bevrijders in Nederland aan.

Op 12 april 1945 werd familie Pit opgeschrikt door brokken steen die voor hun woning in de Kalverstraat op straat vielen. De Steenwijker toren werd onder vuur genomen. De Canadese bevrijders, die in aantocht waren, vermoedden dat in de toren een Duitse observatiepost zat.

De Witte Brigade sluit de gevangengenomen Duitsers en kollaborateurs op in de gemeenteschool. Zo'n twintig verzetsmensen bewaken hen. Ze dragen allemaal een armband van de Witte Brigade. André Counye en Gerard Depape dragen zelfs een "overall" van het verzet. Allen verwachten vlug de Canadese bevrijders.

"We hebben Arafat nog geen jaar geleden als onze bevrijder binnengehaald en nu ontpopt hij zich als de vijand van onze strijders die tegen de Israëlische bezetting blijven vechten", zegt een Palestijnse winkelier, een aanhanger van Hamas, in de hoofdstraat van Gaza.

Ik was acht en het hele gezin was op Ates paard en wagen geklommen om getuige te zijn van de intocht. Onze bevrijders. Ze kwamen over de Afsluitdijk en reden via Den Helder naar Alkmaar. Ik herinner me dat het lang duurde voor ze kwamen. Toen het tenslotte zover was, was ik teleurgesteld dat de meeste soldaten hun helm niet ophadden.

Een rijkswachter in de celwagen werd geraakt door een salvo dat dwars door de carrosserie ging. "Dat was nooit de bedoeling. Het was een klus van niets. Alles gebeurde allicht in de verwarring van het ogenblik", vertelde Bajrami. Hijzelf schoot enkel in de motorkap, toen de chauffeur wou vluchten. Haemers werd in de personenauto geduwd en als een vrij man afgeleverd in Brussel. Wijlen Patrick Haemers zou ooit hebben gezegd dat zijn bevrijders wel degelijk van plan waren geweld te gebruiken. Bajrami: "Als dat zo is, dan weet ik daar niets van."

"Mobutu is al lang de politieke situatie niet meer meester. Hij is zelfs bereid zijn land te verkopen voor een visum. Zijn eigen gezondheid is voor het ogenblik de enige zorg van de zogenaamde bevrijder van het land."

De grillen van de geschiedenis van de twintigste eeuw hebben ervoor gezorgd dat juist dit regiment voor ons het belangrijkste is geworden. Het gaat natuurlijk om de "Welsh Guards", de bevrijders van Brussel (3 september 1944) en de overwinnaars van de slag om Hechtel (12 september 1944).

Op 8 mei 1945 klampte A. Rodenburg zich op het Hofplein vast aan een reservewiel. De bevrijding van Rotterdam beleefde hij op de dissel van een Canadese jeep met aanhangwagen. "Ik bewonderde die Canadezen enorm. Het was een jongensdroom om ook zelf eens als bevrijder een stad binnen te rijden." Op 5 mei is het zover: Rodenburg zal achter het stuur van een Canadese legertruck voormalige bevrijders de Maasstad binnenrijden.

Misschien werden de Amerikanen heel even binnengehaald als bevrijders, omdat ze Saddam Hussein eruit geknikkerd hadden. Maar als het erop aan komt dan willen mensen niet dat hun land bezet wordt door een natie van de andere kant van de wereld, ook niet als je die na juni een blauwe helm opzet.

Toen in 641 de Arabieren Egypte veroverden, werden zij als bevrijders onthaald. Aanvankelijk waren de verhoudingen tussen de islamitische Arabieren de christenen goed, maar dat veranderde vanaf de 8ste eeuw.

Er moet weer respect komen voor de kunstenaar als ziener, als bevrijder, als - desnoods gebruiken we Nuis' woorden - zingever. Niet bij het aftasten van de armoedegrens, maar door nieuw licht te werpen op maatschappelijke vraagstukken. Kunstenaars tegen racisme bijvoorbeeld, of tegen geweld, of de consumptiemaatschappij, inclusief het verplichte aspergesteken.