dialectwoord

"In de woordenlijst van 1954 stonden nogal wat Vlaamse dialectwoorden en nu ja, we hebben die maar laten staan".

Een grootschalig dialectonderzoek, waarbij vier Zottegemse scholen betrokken werden, toont aan wat iedereen vermoedt: dialectwoorden sterven uit.

In tweeëntwintig regionale dagbladen in Nederland en België verscheen vorig jaar een enquête over kennis en beleving van het dialect. Tienduizend mensen deden mee en vertaalden woorden en zinnetjes in hun dialect, beantwoordden vragen over dialect en literatuur, dialect en muziek èn gaven aan hoe ze tegenover dialect stonden. Daaruit kwam naar voren dat de typische dialectwoorden steeds meer verdwijnen en plaats maken voor woorden die veel lijken op de standaardwoorden in het Nederlands en alleen door de klank nog de herkomst verraden.

Een "sprekende kaart" is een woordkaart waarop alle dialectwoorden die op een bepaalde plaats aan de Vlaamse kust voorkomen, door middel van een symbooltje weergegeven zijn. Aan die symbolen, en dus dialectwoorden, zijn bovendien geluidsbestanden gekoppeld. Als je dus met de muis op een symbool klikt, spreekt de computer het dialectwoord uit.

Men vindt in het WNT dan stellig ook vele dialectgegevens die amper of niet voor het predikaat 'ruim verbreid' in aanmerking komen. Ook in de oudste delen, waar dialectwoorden nogal eens als vaktermen uit de landbouw of uit enig ambacht 'binnengesmokkeld' werden.

Plaatselijke woorden of woorden die slechts in enkele gewesten bekend waren, hoorden binnen de visie van De Vries evenmin in het Woordenboek thuis. Zij zouden het zicht op wat in de taal werkelijk algemeen was alleen maar vertroebelen. Slechts dialectwoorden die men in een ruime kring bekend achtte, zou men honoreren. Bovendien kon men ze opnemen als zij uitdrukkingsmiddel waren voor een begrip waarvoor de algemene taal geen geschikt woord kende.

Bij Omroep Brabant presenteert chef nieuwsdienst in Eindhoven F. van Hoof al achttien jaar op woensdag tussen twaalf en één de dialectrubriek Bij wijze van Spreken. Hij vraagt de luisteraars of ze een bepaald dialectwoord kennen, en of er ook lokale variaties op bestaan.

De aanwezige Drenten kennen niet alle dialectwoorden waar Kleine de betekenis van vraagt. Uit de mededeling 'zo zeggen ze dat hier niet' blijkt dat ook in de streektaal weer verschillen zitten.

De uitspraak van de dialectwoorden wordt nauwgezet weergegeven. Elk dialectwoord wordt bovendien nauwkeurig gelokaliseerd.

"De inleiding van het Groene Boekje wekt soms ten onrechte de indruk dat het meer is dan een spellinggids, m.a.w. dat de opname van een woord het meteen tot Algemeen Nederlands maakt. Dat dialectwoorden als de bovengenoemde in de lijst zijn opgenomen, is daarom te betreuren."

De Woordenbank werkt in twee richtingen: men kan de betekenis van dialectwoorden opzoeken en men kan dialectwoorden opzoeken voor een bepaald fenomeen. Om de doorzoekbaarheid van de Woordenbank te verhogen worden alle trefwoorden 'vernederlandst', d.i. geschreven alsof ze in het Algemeen Nederlands bestonden. De dialectwoorden worden ook naar het AN vertaald.

Bij een eerste kartering van een dialectkenmerk noteert de dialectoloog voor iedere plaats op de kaart welke vorm er voorkomt. Hij kan het dialectwoord zelf op de kaart schrijven (zoals dat in de Franse dialectatlassen gebeurt), maar meestal vervangt hij het door een symbool dat in de legenda verklaard wordt.

Een "sprekende kaart" is een woordkaart waarop alle dialectwoorden die op een bepaalde plaats aan de Vlaamse kust voorkomen, door middel van een symbooltje weergegeven zijn. Aan die symbolen, en dus dialectwoorden, zijn bovendien geluidsbestanden gekoppeld. Als je dus met de muis op een symbool klikt, spreekt de computer het dialectwoord uit.

Paardekooper noemt nog een merkwaardig argument om dialectwoorden te weren: '... dat buitenlanders die Nederlands willen leren, niet gesteld zijn op dialect'.

Pijpegaal: Dit woordtype komt voor in de streek van Poperinge en is een van de meest bekende Westvlaamse dialectwoorden. De betekenisontwikkeling zou dan als volgt kunnen zijn: pijp is een pars pro toto voor de kruiwagen zelf, die men verder specificeerde door te zeggen dat men er grond mee vervoerde. Een pijpegaal is immers een specifiek soort kruiwagen: men gebruikte die bij inpolderingswerken. De metonymische betekenisverschuiving van pijp is niet zo vreemd, aangezien die specifieke kruiwagen heel lange berries had.

Vergeet grexit, bangalijst en nivelleringsfeestje: pieneköttel is hét woord van het jaar. In het dialect dan. Het Nedersaksische woord won vanmiddag de verkiezing van het mooiste dialectwoord van 2012 [...]. Pieneköttel is een zuinig persoon of Pietje precies. Het woord werd ingestuurd vanuit Winterswijk. In de finale versloeg pieneköttel de woorden sókkerkäörkes (muisjes op beschuit, Venlo) en lyveshearhönne (lieveheersbeestje, Hindeloopen).

Het woord 'fiespernölle' - of fispernölle/fisternölle - is uitgeroepen tot het mooiste woord in de Limburgse dialecten [...]. Opmerkelijk, want in 2004, toen de Limburgers óók al eens konden stemmen op het 'mooiste dialectwoord', eindigde fiespernölle (vertaling: prutsen, priegelen) eveneens op het erepodium, zij het op eerbiedige afstand van de toenmalige winnaar schóttelslet of sjôttelsplak (vaatdoek).

Het gaat mij niet meer aan. Ieder zijn taak. En hààr taak ligt daar, waar zij nu staat. Bij fornuis en kookpot. Gesierd met borstel, dweil en zemelap. Weer een ouderwets dialectwoord, meneer de dichter? En als haar dat niet bevalt, dan bolt ze het maar af.

De drie Vlaamse taalkundigen die verantwoordelijk zouden zijn voor de opname van tientallen platte dialectwoorden in het nieuwe Groene Boekje, beweren dat ze door de Taalunie zijn bedrogen.

Daems, De Wispelaere en Verrept zeggen dat ze zeer streng zijn geweest bij de beoordeling van Vlaamse woorden die kandidaat waren voor het Groene Boekje. Onafhankelijk van elkaar gingen ze door twee lijsten, die door de Taalunie ter beschikking waren gesteld. Ze hebben voornamelijk woorden uit de officiële sfeer aanvaard. Woorden zoals rijkswachter, licentiaat en brugpensioen, "die overal in Vlaanderen worden gebruikt en niet door de spraakmakende gemeente zijn afgewezen." De door Berode gewraakte platte dialectwoorden zouden ze beslist hebben geweigerd als ze hen waren voorgelegd. Maar ze zijn achter hun rug het boekje in gesmokkeld.

Twintig jaar geleden bedacht Guurt Vleeshakker dat het misschien wel leuk zou zijn om eens een echt woordenboek te maken met specifieke dialectwoorden van Oostzaan.

In tweeëntwintig regionale dagbladen in Nederland en België verscheen vorig jaar een enquête over kennis en beleving van het dialect. Tienduizend mensen deden mee en vertaalden woorden en zinnetjes in hun dialect, beantwoordden vragen over dialect en literatuur, dialect en muziek èn gaven aan hoe ze tegenover dialect stonden. Daaruit kwam naar voren dat de typische dialectwoorden steeds meer verdwijnen en plaats maken voor woorden die veel lijken op de standaardwoorden in het Nederlands en alleen door de klank nog de herkomst verraden.

Afgelopen weken stemden ruim 4.000 mensen op hun favoriete Brabantse dialectwoord. 'Houdoe' is met afstand het favoriete woord met meer dan 1.000 stemmen. 'Zund' staat met ruim 500 stemmen op de 2e plaats en 'Koekwaus' op de 3e plaats met ruim 400 stemmen.

Van Durme bedient zich van Gentse dialectwoorden en vermeit zich er zodanig in, dat hij volkse poëzie staat te debiteren.

De romeinse Cicuta, waarvoor Stairs het Nederlands dialectwoord "scharnpipen" geeft, dat een bereklauw zou moeten zijn. Het is het sap van deze dolle kervel dat Socrates in de gifbeker dronk.

'Jeunen' is het Vlaamse dialectwoord van het jaar. Meer dan 17.000 mensen stemden de voorbije week voor het woord op de site van Radio 1. Jeunen is West-Vlaams en betekent 'plezier maken' en ook 'iemand iets gunnen'.

"In de woordenlijst van 1954 stonden nogal wat Vlaamse dialectwoorden en nu ja, we hebben die maar laten staan".

Pijpegaal: Dit woordtype komt voor in de streek van Poperinge en is een van de meest bekende Westvlaamse dialectwoorden. De betekenisontwikkeling zou dan als volgt kunnen zijn: pijp is een pars pro toto voor de kruiwagen zelf, die men verder specificeerde door te zeggen dat men er grond mee vervoerde. Een pijpegaal is immers een specifiek soort kruiwagen: men gebruikte die bij inpolderingswerken. De metonymische betekenisverschuiving van pijp is niet zo vreemd, aangezien die specifieke kruiwagen heel lange berries had.

Het Winterswijkse dialectwoord 'pieneköttel' is door het NCRV-radioprogramma Plein 5 uitgeroepen tot het mooiste dialectwoord van 2012. Een 'pieneköttel' is een zuinig persoon.

Mensen binnen ons taalgebied spreken maar een taal (een Algemeen Beschaafd) en dat is Nederlands of beter nog: ABN. Van dat ABN geeft het Groene Boekje de spelling, maar wie het goed kent vindt daarin toch een aantal uitzonderingen: goesting (trek, zin), koeken (ruiten), pijken (schoppen), terminus (eindpunt), enzovoorts. Dat zijn Zuidnederlandse dialectwoorden, en die horen er evenmin in thuis als bijvoorbeeld het Zuidhollandse gosiemekul (Piet Snot), het Zeeuwse kallekienders (kinderhoofdjes), het Westvlaamse wuvers (wijven) of het Oostbrabantse ulliën (smeren).

In WVD-contact doet de redactie een oproep naar de nog bestaande dialectwoorden voor de groei van gewassen.

Daems, De Wispelaere en Verrept zeggen dat ze zeer streng zijn geweest bij de beoordeling van Vlaamse woorden die kandidaat waren voor het Groene Boekje. Onafhankelijk van elkaar gingen ze door twee lijsten, die door de Taalunie ter beschikking waren gesteld. Ze hebben voornamelijk woorden uit de officiële sfeer aanvaard. Woorden zoals rijkswachter, licentiaat en brugpensioen, "die overal in Vlaanderen worden gebruikt en niet door de spraakmakende gemeente zijn afgewezen." De door Berode gewraakte platte dialectwoorden zouden ze beslist hebben geweigerd als ze hen waren voorgelegd. Maar ze zijn achter hun rug het boekje in gesmokkeld.

De drie Vlaamse taalkundigen die verantwoordelijk zouden zijn voor de opname van tientallen platte dialectwoorden in het nieuwe Groene Boekje, beweren dat ze door de Taalunie zijn bedrogen.

In 1954 vonden de Zuidnederlandse (Vlaamse) leden van de Spellingscommissie dat het ABN wel de cultuurtaal voor Vlaanderen moest zijn, maar met uitzondering van een klein aantal dialectwoorden met een grote spreiding.

Twintig jaar geleden bedacht Guurt Vleeshakker dat het misschien wel leuk zou zijn om eens een echt woordenboek te maken met specifieke dialectwoorden van Oostzaan.

'Jeunen' is het Vlaamse dialectwoord van het jaar. Meer dan 17.000 mensen stemden de voorbije week voor het woord op de site van Radio 1. Jeunen is West-Vlaams en betekent 'plezier maken' en ook 'iemand iets gunnen'.

Vasteloavendj is het dialectwoord voor carnaval.

Schokkel, talter, touter, bijs, suur, zwik, roets, ruik, bommel, wikkewaan, beiertouw, moek, holaars, russelekok, en juteko zijn allemaal dialectwoorden voor het begrip 'schommel'.

In WVD-contact doet de redactie een oproep naar de nog bestaande dialectwoorden voor de groei van gewassen.

Twintig jaar geleden bedacht Guurt Vleeshakker dat het misschien wel leuk zou zijn om eens een echt woordenboek te maken met specifieke dialectwoorden van Oostzaan.

Afgelopen weken stemden ruim 4.000 mensen op hun favoriete Brabantse dialectwoord. 'Houdoe' is met afstand het favoriete woord met meer dan 1.000 stemmen. 'Zund' staat met ruim 500 stemmen op de 2e plaats en 'Koekwaus' op de 3e plaats met ruim 400 stemmen.

De Woordenbank werkt in twee richtingen: men kan de betekenis van dialectwoorden opzoeken en men kan dialectwoorden opzoeken voor een bepaald fenomeen. Om de doorzoekbaarheid van de Woordenbank te verhogen worden alle trefwoorden 'vernederlandst', d.i. geschreven alsof ze in het Algemeen Nederlands bestonden. De dialectwoorden worden ook naar het AN vertaald.

Zoals het tot de taken van een historisch woordenboek behoort om het tijdstip van opkomst, de duur, het verloop en het uitsterven van woorden en hun betekenissen te laten zien, zo dient het ook te tonen van waaruit zij in de algemene taal binnendrongen, waar zij bewaard zijn gebleven, waar zij in hun vorm en betekenis bijzonderheden bezitten die het bovengewestelijke beeld ervan verhelderen en aanvullen. Voor de opname van dialectwoorden gingen deze strikt taalhistorische criteria gelden.

De drie Vlaamse taalkundigen die verantwoordelijk zouden zijn voor de opname van tientallen platte dialectwoorden in het nieuwe Groene Boekje, beweren dat ze door de Taalunie zijn bedrogen.

Een woordenboekaflevering beperkt zich niet tot een loutere opsomming van de dialectwoorden in verband met een bepaald onderwerp. In elk woordenboekartikel (= lemma) vindt men na de titel in het Algemeen Nederlands een betekenisomschrijving en een overzicht van de gebruikte bronnen. Daarna volgen de trefwoorden in een vernederlandste vorm.

De uitspraak van de dialectwoorden wordt nauwgezet weergegeven.

In de legenda op de woordkaart kan je de 'vernederlandste' vormen van de verschillende dialectwoorden lezen.

Van Durme bedient zich van Gentse dialectwoorden en vermeit zich er zodanig in, dat hij volkse poëzie staat te debiteren.

Buysses proza, al wemelt het van de dialectwoorden en is het nu en dan, hier en daar, niet te volgen zonder verklarende voetnoten, is minder ontoegankelijk dan dat van Streuvels, dat bestaat uit een Vlaamsachtige kunsteltaal, die soms zo particularistisch is dat zelfs voetnoten nauwelijks tot verheldering leiden.

In 1954 vonden de Zuidnederlandse (Vlaamse) leden van de Spellingscommissie dat het ABN wel de cultuurtaal voor Vlaanderen moest zijn, maar met uitzondering van een klein aantal dialectwoorden met een grote spreiding.

De drie Vlaamse taalkundigen die verantwoordelijk zouden zijn voor de opname van tientallen platte dialectwoorden in het nieuwe Groene Boekje, beweren dat ze door de Taalunie zijn bedrogen.

De romeinse Cicuta, waarvoor Stairs het Nederlands dialectwoord "scharnpipen" geeft, dat een bereklauw zou moeten zijn. Het is het sap van deze dolle kervel dat Socrates in de gifbeker dronk.

"In de eerste helft van het boek staan de 2.790 dialectwoorden en hun vertaling naar het Algemeen Nederlands (AN), met daarnaast ook synoniemen en voorbeeldzinnen."

Het dialectenwoordenboek is volledig door onze bezoekers samengesteld. Er zijn 300.000 dialectwoorden en 38.000 zegswijzen toegevoegd, verdeeld over 570 dialecten.

Mijn vader draaide zich om naar mijn moeder en zei: 'ge bloeit.' 'Bloeien' was zo'n dialectwoord dat me in verwarring bracht. Door de dubbeltaligheid in ons gezin betekende het voor mij zowel bloeien als bloeden.

Afgelopen weken stemden ruim 4.000 mensen op hun favoriete Brabantse dialectwoord. 'Houdoe' is met afstand het favoriete woord met meer dan 1.000 stemmen. 'Zund' staat met ruim 500 stemmen op de 2e plaats en 'Koekwaus' op de 3e plaats met ruim 400 stemmen.

Een "sprekende kaart" is een woordkaart waarop alle dialectwoorden die op een bepaalde plaats aan de Vlaamse kust voorkomen, door middel van een symbooltje weergegeven zijn. Aan die symbolen, en dus dialectwoorden, zijn bovendien geluidsbestanden gekoppeld. Als je dus met de muis op een symbool klikt, spreekt de computer het dialectwoord uit.

Schokkel, talter, touter, bijs, suur, zwik, roets, ruik, bommel, wikkewaan, beiertouw, moek, holaars, russelekok, en juteko zijn allemaal dialectwoorden voor het begrip 'schommel'.

De uitspraak van de dialectwoorden wordt nauwgezet weergegeven. Elk dialectwoord wordt bovendien nauwkeurig gelokaliseerd.

Bij de vraag welke woorden men wel en welke woorden men niet moet opnemen, dringen zich voor een woordenboek van de algemene taal vooral de volgende probleemcategorieën op: verouderde woorden, dialectwoorden, vreemde woorden, vaktermen en samenstellingen.

Het is duidelijk dat het weinig zin heeft in algemene woordenboeken naast het woord huis oostelijke en zuidelijke varianten (eeuwen ouder overigens) als 'huus' en 'hoes' op te nemen. Maar wat is verkeerd aan dialectwoorden als goesting die de taal verrijken?