germanisme

Bestaat er bezwaar tegen het vreemde woord circulaire? Nee, om de doodsimpele reden dat we met zijn allen weten wat het woord betekent. En in dat geval hebben onze buitenlandse termen geen schurft. Maar het is het goed recht van puristen om te zweren bij rondschrijven: oorspronkelijk weliswaar een germanisme (Rundschreiben), maar inmiddels compleet ingeburgerd.

Maar voor hetzelfde geld kun je beweren dat "elke vijf minuten" een anglicisme (every five minutes) of een germanisme (jede fünf Minuten) is. Het had gekund, maar "elke vijf minuten" is algemeen gebruikelijk en daarmee uit.

Het heet met een germanisme vroegboeken, maar het loont. In een aparte brochure maakt PO Ferries duidelijk dat wie naar Engeland wil en voor 7 januari een overtocht boekt of voor 15 januari een complete reis tot 45 procent van de reguliere prijs kan verdienen. Arke heeft een naam opgebouwd met vroegboeken.

Onze Taal is in 1932 opgericht als een strijdkrantje tegen het gebruik van germanismen, en strijden tegen bepaalde woorden is per definitie onwetenschappelijk. En volkomen zinloos.

De schrijvende vervalser Theo Kars heeft ooit eens geprobeerd de vervalsende schrijver Harry Mulisch verbaal te kielhalen, waarbij hij zich erg kwaad maakte over het door Mulisch gebruikte woord 'hopelijk', dat in zijn ogen geen zuiver Nederlands was maar een germanisme. Misschien dat 'hopelijk' in de vroege tiende eeuw na Christus inderdaad een germanisme was, inmiddels lijkt het woord me behoorlijk Nederlands (al zullen enkele verstokte NRC-lezers daar misschien anders over denken).

Puristen vechten tegen ismen en vreemde woorden. In de negentiende eeuw waren het de gallicismen, in de jaren dertig de germanismen en na de oorlog de anglicismen. Taal volgt macht.

Was het WNT in deze eerste fase beslist nog geen zuiver historisch maar een eigentijds = 19e-eeuws woordenboek, het was evenmin zuiver beschrijvend. Het Woordenboek moest bijdragen tot versterking, verfrissing en het zuiver houden van de taal. Dat hield in dat men het goede taalgebruik onder ogen moest brengen en moest aanbevelen en het verkeerde taalgebruik moest afkeuren. Verkeerd was vooral wat uit den vreemde kwam en in strijd met ons taaleigen was. Barbarismen (germanismen, gallicismen e.d.) diende men de deur te wijzen als illegale asielzoekers van de taal.

Het is dus zeker niet zo - wat nogal eens over die beginfase van het WNT gedacht en beweerd wordt - dat men alle vreemde woorden meende te moeten weren. Die strenge houding gold slechts de klakkeloos en onveranderd overgenomen vreemde woorden en de barbarismen (= in navolging van een vreemde taal met bestanddelen van de eigen taal maar in strijd met de regels daarvan gevormde woorden), i.c. latinismen, gallicismen, anglicismen en in het bijzonder germanismen.