le style c'est l'homme même 1.0
(taal en taalkunde)
Algemene voorbeelden
De oorspronkelijke versie van het spreekwoord luidt: Le style est de l'homme même, en is afkomstig van George Louis Leclerc Comte de Buffon (1707-1788). Hij deed deze uitspraak tijdens zijn rede ter gelegenheid van zijn toetreding tot de Académie Française in 1753, Discours sur le style. Hij betoogde daarmee niet dat karakter, temperament en persoonlijkheid van de schrijver overal in zijn stijl worden teruggevonden (een tot op heden voortwoekerende misvatting in de interpretatie van het spreekwoord), maar wel dat de stijl het onvervreemdbaar eigendom van de schrijver is en dat hij daardoor bij het nageslacht zal kunnen voortleven.
De stijl als het DNA van een auteur, deze opvatting komt overeen met wat een ervaringsfeit lijkt te zijn: wij kunnen een schrijver (Maria Dermoût of Reve of Grunberg, enz.) aan zijn/haar stijl herkennen. In dit verband wordt vaak de bijna tot cliché geworden uitspraak van Buffon geciteerd: "Le style, c'est l'homme même."
Le style c'est l'homme. Daarover mag geen misverstand bestaan, maar daarover bestaan vrijwel alleen misverstanden. Laat ik pogen er één uit de weg te ruimen, of tenminste een beetje opzij te schuiven. Le style c'est l'homme. De stijl van Hermans is dus, voor wie dit spreekwoord gelooft, Hermans. Ik geloof het spreekwoord, sterker nog, het spreekwoord is waar (en bovendien van toepassing op alle kunst). Niet alleen bij wijze van afkorting zeggen we dat we Hermans kennen, of Dante, als we ze gelezen hebben. Wie schrijft, schrijft, of hij wil of niet, altijd ook een zelfportret, al zegt hij nog oneindig veel meer.
"Je kunt niet zeggen dat Vestdijk opeens een andere schrijver is wanneer hij dicht. Schrijvers als Vestdijk, Elsschot of Claus drukken in beide genres hun wezen uit, en hun wezen is hun stijl." 'Le style c'est l'homme': ik denk dat die uitspraak nog steeds geldig is."
Was het Buffon die gezegd heeft: Le style c'est l'homme même? Aangezien de meeste mensen niet schrijven, en er in hun geval van een stijl dus geen sprake is, heeft me dat altijd een gratuite uitspraak geleken. Veel juister is het om te zeggen: Le rire, c'est l'homme. De lach drukt het diepste wezen van de mens uit. Je hebt mensen die hatelijk lachen, mensen die niet lachen maar altijd uitlachen, mensen in wier lach altijd leedvermaak doorklinkt, mensen die vals lachen, mensen die lachen als kinderen. Met je lach kun je mensen begoochelen, maar niet bedriegen.
In het geval van Saramago is de uitspraak van Buffon, 'le style c'est l'homme même', meer dan gerechtvaardigd. Zijn romans worden niet gekenmerkt door een sterke plot met allerlei peripetieën, maar kunnen veeleer, met de woorden van de auteur zelf, 'parabels' worden genoemd.
Le style c'est l'homme même, zei de Buffon, en Fasseur handhaafde de ontbrekende 'n' in de 'analen' met malicieus respect voor zijn bron. Hij schetst een vernietigend portret van Hofmans en haar kring, en dat zonder een spier te vertrekken, al zie ik soms een lichte trilling rond de mondhoeken van de schrijver bij het opdissen van de uitzinnige verhalen rond dit groepje mensen.
Toch is het een vreemd verhaal, die weloverwogen constructie van een eigen stijl. Le style c'est l'homme même. We kunnen onze stijl tot ontwikkeling brengen, hem variëren, hem aanpassen bij de gelegenheid, maar het grondpatroon blijft gegeven. Kossmann had evenmin kunnen als willen schrijven met de geëngageerde ironie van Rogier of de polemische agressiviteit van Geyl.
Tsja. Voor het basisdiploma A van de recensent is de eeuwenoude stelregel 'Le style c'est l'homme même' hoogst nuttig, maar van een jury van een prestigieuze prijs verwacht ik meer dan zo'n testimonium paupertatis.