leenwoord

In alle talen vinden we wel woorden van vreemde origine terug, soms ook wel bastaard- of leenwoorden genoemd. Zulke bastaardwoorden ontstaan bij contacten tussen twee talen. Hoe intensiever het contact (bij voorbeeld eeuwenlange handelsmissies, kolonisatie of permanente nederzettingen), des te beter deze leenwoorden gedijen.

De laatste tijd komen er in toenemende mate Engelse leenwoorden voor.

Dat de oorlog in Irak ook tot rare taalvoorstellen kan leiden meldt het Belgische persbureau Belga. Zo plaatste een Duitse vereniging van taalliefhebbers een oproep op internet om Engelse leenwoorden in te ruilen voor Franse.

Het is belangrijk om zoveel mogelijk vreemde leenwoorden te vervangen door Nederlandse woorden. Wie zijn taal verloochent, die verloochent ook zijn volk!

Van Woerden wijst ook op de invloed van inheemse talen en van Maleise, Franse [...] en Arabische leenwoorden op het Afrikaans.

Fingerspitzengefühl is het mooiste Duitse woord in het Nederlands [...]. Met 1011 stemmen bleek Fingerspitzengefühl duidelijk favoriet, meldt Onze Taal in het januarinummer. Het tweede woord op de lijst van favoriete Duitse leenwoorden, überhaupt, moest het met bijna de helft van dit aantal stemmen doen.

De laatste tijd komen er in toenemende mate Engelse leenwoorden voor.

In Zuid-Afrika woedt een fel debat over het 'Engfrikaans', waarin Afrikaans met veel Engelse leenwoorden wordt gekruid.

Als er een zeer diepe verengelsing zou ontstaan van het Nederlands en we ons daardoor niet meer kunnen profileren als Nederlandstalige gemeenschap, dan zouden er wel antigevoelens kunnen ontstaan. Maar ik voel mij nu zeker niet bedreigd omdat het aantal Engelse leenwoorden toeneemt. Talen zijn nu eenmaal dynamisch omdat ze communicatie als doel hebben.

De Denen maken het zich wel wat makkelijker: Franse leenwoorden zoals bouillon en foyer spellen zij doodgemoedereerd als buljong en foajé.

Elk vers is geschreven in een metrum dat al voor de Romeinen bijzonder in de oren moet hebben geklonken. Vergilius worstelt hiermee. Hij gebruikt veel Griekse leenwoorden, terwijl hij probeert in de Homerische traditie te staan door vaste formules en typische scènes.

De dieventaal of het Bargoens moest voor buitenstaanders uit de aard der zaak zo onbegrijpelijk mogelijk zijn. Met name veel van oorsprong Hebreeuwse leenwoorden zijn op die manier via het Jiddisch in het Bargoens en vervolgens in het Nederlands terechtgekomen, zij het vaak met een pejoratieve betekenis.

Er zijn talloze voorbeelden te noemen van Italiaanse leenwoorden in verschillende categorieën. Denk bijvoorbeeld aan woorden uit de muziekwereld, zoals a capella, opera, coda, staccato en piano, maar ook woorden die te maken hebben met kunst, bijvoorbeeld fresco, terracotta en replica.

Na deze verschillende varianten van het Latijn volgen er aparte hoofdstukken over de klassieke invloed op voor- en achternamen en over het proces van aanpassing van Latijnse leenwoorden aan onze taal.

In de door Chomsky en Halle (1968) ontwikkelde generatieve fonologie worden strata meestal verantwoord met behulp van een diakritisch morfologisch kenmerk, bijvoorbeeld [+/- native ] [...]. Fonologische en morfologische regels kunnen in deze visie verwijzen naar de waarden van dit kenmerk. Per definitie werkt deze benadering alleen voor strata, dat wil zeggen voor grotere groepen van woorden met een afwijkend fonologisch gedrag, zoals Perzische leenwoorden in het Turks.

Woord voor woord werden de bandjes uit de bergdorpen volgens de regels van het IPA-alfabet (International Phonetic Association) genoteerd, vertaald en geanalyseerd. "Zo kwam ik erachter welke betekenisonderscheidende klanken het Hunzib heeft, hoe in die taal met het zelfstandig naamwoord wordt omgesprongen, welke naamvallen ze gebruiken, welke werkwoordstijden er allemaal zijn, enzovoort. Met het aantal Russische leenwoorden viel het mee, de meeste komen uit het Arabisch, Perzisch en Turks."

Het beperkte lijstje Spaanse leenwoorden heeft voornamelijk met scheepvaart en handel te maken, en in het bijzonder met de wonderbaarlijke producten en natuurverschijnselen die de Spanjaarden in de Nieuwe Wereld zagen. Maïs, orkanen, jaguars en tabak zijn in het Nederlands terechtgekomen via het Spaans, dat op zijn beurt woorden van verschillende indianenstammen heeft toegeëigend.

Tot 325 vierden de Joden en de Christenen hun paasfeest op dezelfde dag. Met het concilie van Nicea in 325 echter werd de datum van het christelijke paasfeest vastgelegd, namelijk op elke eerste zondag na de volle maan van de lente-evening. In de vijfde en zesde eeuw kwam langs missionarissen het christelijke paasfeest bij de Westgoten en de Franken terecht. 'Ostern' zou dan ook een Frankisch leenwoord zijn voor 'albae', hiermee verwijzend naar de liturgie bij het aanbreken van de dag ter nagedachtenis van de verrijzenis van Christus.

Enigszins bevreemdend blijft op mij het voor de donortaal etymologiseren van recente leenwoorden overkomen. Ik verwijs hierbij naar take off, een wel heel recent leenwoord (moet dat opgenomen worden?) waar een verwijzing naar Nederlands (verouderd) taken gegeven wordt met betrekking tot de etymologie van het eerste lid van de Engelse samenstelling.

Het is belangrijk om zoveel mogelijk vreemde leenwoorden te vervangen door Nederlandse woorden. Wie zijn taal verloochent, die verloochent ook zijn volk!

Met enige geleidelijkheid verdwenen de puristische en normatieve trekken uit deze oorspronkelijke opnamepolitiek. Over bleef het criterium van het ingeburgerd-zijn. Dat ging niet alleen meer gelden voor de aangepaste vreemde woorden, maar ook voor ongewijzigd overgenomen leenwoorden en barbarismen. Door die veranderde instelling kregen in het bijzonder ook talloze internationale termen uit allerlei wetenschappen, technieken en kunsten een geldig toegangsbewijs.

In de door Chomsky en Halle (1968) ontwikkelde generatieve fonologie worden strata meestal verantwoord met behulp van een diakritisch morfologisch kenmerk, bijvoorbeeld [+/- native ] [...]. Fonologische en morfologische regels kunnen in deze visie verwijzen naar de waarden van dit kenmerk. Per definitie werkt deze benadering alleen voor strata, dat wil zeggen voor grotere groepen van woorden met een afwijkend fonologisch gedrag, zoals Perzische leenwoorden in het Turks.

Naast deze rijkdom aan woorden voor oude begrippen kampt het Klassiek Arabisch met een gebrek aan mogelijkheden om woorden voor nieuwe begrippen uit de moderne tijd op te nemen. Taalpuriteinen weigeren wetenschappelijke en technische terminologie op te nemen in de vorm van leenwoorden uit de Europese talen.

Het doorbladeren van het boekje heeft een relativerende werking en het is verbazend hoeveel dagelijks gebruikte kantoorwoorden Dickstaal heeft kunnen verzamelen. Het gaat daarbij vaak om leenwoorden uit het Engels zoals kickoff, flow of target, maar ook merkwaardige contaminaties en combinaties.

In 1954 vonden de Zuidnederlandse (Vlaamse) leden van de Spellingscommissie dat het ABN wel de cultuurtaal voor Vlaanderen moest zijn, maar met uitzondering van een klein aantal dialectwoorden met een grote spreiding. Dat was een emotionele houding: om te beginnen hadden ze niet onderzocht of de op te nemen woorden wel algemeen waren binnen België, en verder hadden ze selle (zadel), velo (fiets), interrupteur (schakelaar), syndic (huismeester), enzovoorts niet opgenomen, ondanks hun algemene verspreiding in Vlaanderen. De reden was: het waren leenwoorden uit het Frans.

Een voorbeeld: 'Ik kon de screensaver niet downloaden van je homepage, omdat mijn browser crashte.' Betreft het hier een Nederlandse zin of een Engelse? Zeg het maar. In ieder geval gruwen de leden van de Stichting Natuurlijk Nederlands van een dergelijke overmaat aan Engelse leenwoorden in een toch als Nederlands ervaren zin. Vorige week bracht de stichting het boekje 600 x liever Nederlands uit. Een alfabetische opsomming van zeshonderd door Nederlanders veel gebruikte Engelse woorden waarvoor een prima Nederlands equivalent bestaat.

Opmerkelijk is dat de burger tijdens een oorlog geneigd is om zich af te zetten tegen leenwoorden afkomstig uit de taal van de vijand.

Na deze verschillende varianten van het Latijn volgen er aparte hoofdstukken over de klassieke invloed op voor- en achternamen en over het proces van aanpassing van Latijnse leenwoorden aan onze taal.

Cairo kende de weg en loodste me door die vrijzone waar souteneurs hun handel bewaakten en scheepslui zorgden voor aanvoer van vreemde valuta, leenwoorden en geslachtsziekten.

Het radicaal afkeuren van alle leenwoorden is een vorm van taalpurisme.

Generaties lang hebben leden zich druk gemaakt over taalveranderingen: in de eerste plaats over het gebruik van leenwoorden (vooral Duitse en Engelse), maar ook veranderingen in uitspraak of grammatica werden nauwlettend in de gaten gehouden.

Bij een groot aantal leenwoorden staat dat ze al dan niet via het Frans zijn ontleend aan het Latijn.

Als er een zeer diepe verengelsing zou ontstaan van het Nederlands en we ons daardoor niet meer kunnen profileren als Nederlandstalige gemeenschap, dan zouden er wel antigevoelens kunnen ontstaan. Maar ik voel mij nu zeker niet bedreigd omdat het aantal Engelse leenwoorden toeneemt. Talen zijn nu eenmaal dynamisch omdat ze communicatie als doel hebben.

Het beperkte lijstje Spaanse leenwoorden heeft voornamelijk met scheepvaart en handel te maken, en in het bijzonder met de wonderbaarlijke producten en natuurverschijnselen die de Spanjaarden in de Nieuwe Wereld zagen. Maïs, orkanen, jaguars en tabak zijn in het Nederlands terechtgekomen via het Spaans, dat op zijn beurt woorden van verschillende indianenstammen heeft toegeëigend.

Het Spaans kent [...] geen woorden beginnende met S en gevolgd door 1 of 2 medeklinkers (behalve een paar leenwoorden zoals 'show' of 'smoking'), daar zulke woorden door de Spanjaard niet kunnen worden uitgesproken.

Met enige geleidelijkheid verdwenen de puristische en normatieve trekken uit deze oorspronkelijke opnamepolitiek. Over bleef het criterium van het ingeburgerd-zijn. Dat ging niet alleen meer gelden voor de aangepaste vreemde woorden, maar ook voor ongewijzigd overgenomen leenwoorden en barbarismen. Door die veranderde instelling kregen in het bijzonder ook talloze internationale termen uit allerlei wetenschappen, technieken en kunsten een geldig toegangsbewijs.

In alle talen vinden we wel woorden van vreemde origine terug, soms ook wel bastaard- of leenwoorden genoemd.

Veel neerlandici dienen in het water te worden geworpen, al vrees ik dat de meeste van pure academische opgeblazenheid zullen blijven drijven. Neem nu Guido Geerts, hoogleraar te Leuven, hoofdredacteur van Van Dale en tevens voorzitter van een door de Taalunie in het leven geroepen spellingcommissie, die eind vorig jaar bij de in deze materie bevoegde Vlaamse en Nederlandse minister voorstellen heeft ingediend omtrent de schrijfwijze van de zogenoemde bastaard- of leenwoorden, het gebruik van de tussenletters n en s en de plaatsing van accenten en koppeltekens.

Op elke bladzijde tref je de buitenissigste woorden aan: technische woorden als gruppen, slaperdijk, impost, baljuwagie; literaire woorden als allengs, bezwadderd, het beweeg; leenwoorden als jour, zich diverteren, zich animeren. Deze laatste zijn te verklaren door de achttiende-eeuwse francofilie (om nu ook maar eens een woord te gebruiken dat niet in Van Dale staat).