onderduiker

Vlak na de oorlog hadden wij een onderduiker, John MaCintosh, en die had echte nylons voor mijn zuster en mij meegebracht.

Nu mag ook best bekend worden wat mijn familie destijds allemaal in het verzet heeft gedaan. Daar kun je een boek over schrijven. Toen kon dat niet. De linkerhand mocht niet weten wat de rechterhand deed. Onze naaste buren wisten nog niet dat we thuis onderduikers hadden.

Vaak ook waren de boeren uit op geld. Als een onderduiker veel geld bij zich droeg, kreeg de boer een groot gedeelte daarvan als hij de onderduiker bij de politie aangaf.

Hollants waarschuwde voor de oorlog al tegen het toenemende anti-semitisme. Tijdens de bezetting hielp ze Joodse onderduikers.

Een van mijn zegslieden wist te melden dat Roldanus al als dertienjarige joodse onderduikers aan de Duitsers verried, voor een rijksdaalder per stuk. 'Dat kon nog aardig oplopen.'

Er is de lijn van een verzwegen hoofdstuk uit de familiegeschiedenis, terugreikend tot de Tweede Wereldoorlog: de grootvader heeft onderduikers verraden.

Veel boeren hadden onderduikers op hun erf verborgen. Al vanaf 1942 moesten de Joden zich verstoppen om niet op het polentransport gezet te worden.

Samen met haar moeder heeft ze als jong meisje gedurende de oorlogsjaren onderduikers verstopt voor de Duitse bezetter. Ondanks het verlies van twee van haar kinderen bleef zij de kracht houden om anderen te ondersteunen en zich in te zetten voor de gemeenschap.

Vrienden van mijn ouders hadden joodse onderduikers. Hun schuilplaats was een lege kruipruimte boven de schuifdeuren op de parterre, onder de vloer van de eerste verdieping.

Sommigen besloten zich niet te melden. Zij zochten een onderduikadres met of zonder hulp van verzetsmensen. Eenvoudig bleek dat niet te zijn. Vele deuren bleven potdicht, dikwijls uit angst. Hulp aan joodse onderduikers betekende dat de hulpverleners zelf in een concentratiekamp terecht konden komen.

Aanvankelijk hadden de bezetters weinig greep op de onderduikers in het dorp, doordat telefonische aankondigingen over razzia's door postkantoorhouder Schoenmaker afgeluisterd werden en doorgegeven aan dappere lieden die met deze informatie wel raad wisten.

Hier waren in de oorlog drie onderduikers in huis, een dame en de beide heren van der Rhoer, van de Stationsweg.

Dat de onderduikers in mijn huis nooit gepakt zijn, dank ik aan de raad van mijn vader. Praktische raad: laat niemand het weten, doe je inkopen nooit bij één bakker, één melkboer, één kruidenier. Blijf in de stad, een stad uitkammen is domweg onmogelijk, op het platteland weet iedereen alles van iedereen.

Al spoedig na het begin van de Duitse bezetting ontstonden de eerste verzetsgroepen. Het verzet hield zich bezig met het maken en verspreiden van illegale bladen, hulp aan onderduikers (helpen met de onderduik, en het geven van dagelijkse steun in de vorm van voedselbonnen, geld en eten), het vervalsen van persoonsbewijzen, spionage en gewapend verzet.

Gerrit de Boer was een zoon van Jan de Boer, een schoenmaker in Meppel. Hij maakte al vroeg deel uit van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers en later van de knokploeg te Meppel. De schoenwinkel van zijn vader werd gebruikt als contactadres voor de Meppeler KP.

In het vijftig pagina's tellende boekwerkje 'Over de Hoge Brug' geeft zij een beeld van de oorlogsjaren in Dwarsgracht en een deel van Giethoorn. 'Ja, ze wisten dit plekje best te vinden. In de rietlanden vonden veel onderduikers en Franse en Belgische schippers een schuilplaats.'

Huysman was - zoals velen van de genoemde slachtoffers - christelijk en werd op 20 februari 1945 gearresteerd. In zijn huis zaten vele onderduikers.

Na zijn diensttijd was hij werkzaam in de jutenzakkenhandel van Eddy van Esso die als onderduiker de oorlog had overleefd.

Het verzet had de burgervader geadviseerd verdere loyaliteit met de bezetters te beëindigen en als zovele van zijn collega's elders als onderduiker de bevrijding af te wachten.

Wel bleek nu dat zijn eerste jaren als onderduiker een kwelling waren geweest: hij sprak maandenlang geen bekenden en moest zijn vriendin vanuit openbare telefooncellen bellen zodat die op afgesproken plaatsen tassen met schone sokken en onderbroeken kon brengen.

Opgejaagd wild sinds zijn duivelsverzen. Dinsdag verscheen het boek Joseph Anton; een memoir, waarin schrijver Salman Rushdie terugblikt op zijn jaren als prooi en onderduiker. Op zijn hoofd staat nu 3,3 miljoen dollar.