quis custodiet ipsos custodes? 1.0
(taal en taalkunde)
Algemene voorbeelden
Het traject van Noord naar Zuid met alle parallelstraten zat volledig dicht. In de lucht hing een zekere gedachte van verdoemenis, dat het land bezet was door een vreemde mogendheid. Oorlog. Het morrend volk op de scène kende zelfs zijn klassiekers, - Summum ius, summa iniuria (Cicero). - Al namen allen genoegen met onrecht of leugen, wij niet (Multatuli). - Sed quis custodiet ipsos custodes (Juvenalis). - Het verdriet van België (Hugo Claus). Haast alle ouders van verdwenen of vermoorde meisjes waren in de betoging aanwezig, behalve één moeder die berustte in het verlies van haar dochter.
Quis custodiet ipsos custodes? Oftewel, wie bewaakt de bewakers? Dat vroegen de Romeinen zich ook al af. Ik ken security-deskundigen die absoluut integer zijn, en alleen over reeële bedreigingen zullen praten. Ik ken ook security-deskundigen die er vooral op uit zijn om de mensheid bang te maken, zodat ze hun dienstverlening en producten op het gebied van beveiliging kunnen verkopen.
Dat het vrijspreken wegens gebrek aan wettig bewijs of het ontslag van rechtsvervolging zoals in deze zaak een heel ontoereikende sanctie is tegen officieren en politiemensen die fraude plegen in een strafzaak staat ook wel vast. Dat soort officieren hoort zelf achter de tralies thuis. Maar quis custodiet ipsos custodes.
Becker schudde zijn hoofd. "Nee. Er staat: Quis custodiet ipsos custodes. Dat betekent zo ongeveer…" "Wie bewaakt de bewakers!" vulde Susan aan. Becker reageerde verbaasd. "Susan, ik wist niet dat jij…" "Het komt uit de satiren van Juvenalis," riep ze uit. "Wie bewaakt de bewakers? Wie bewaakt de NSA terwijl wij de wereld bewaken? Het was Tankado's favoriete spreuk!"
Met het stellen van zijn befaamde vraag, "Sed quis custodiet ipsos custodes?", kwam de Romeinse auteur Juvenalis tot de vaststelling dat het benoemen van bewakers slechts een beperkt nut heeft. Toezichters dienen op hun beurt bewaakt te worden aangezien zij net als iedereen toezicht vereisen. Lang voor Juvenalis verdedigde Plato in de Republiek een optimistischer beeld. Hij beweerde dat het absurd is om te veronderstellen dat de bewakers of heersers van de stadstaat toezicht vereisen. Volgens hem is het perfect mogelijk een gepast vertrouwen te hebben in hun doen en laten.
Aristoteles formuleert hier zijn versie van het fundamentele probleem van elke politieke organisatie: Quis custodiet ipsos custodes? - wie bewaakt de bewakers? De staat moet de mensen deugdzaam maken, maar de staat is maar zo deugdzaam als de mensen die de staatsmacht controleren. Anders gezegd: ofwel is de staat overbodig, ofwel is hij een gevaar. Volgens Aristoteles bestaat de enige uitweg uit dit dilemma in de aanvaarding van een regime waarin "de besten" de toon zetten.
Quis custodiet ipsos custodes? Hier ligt nu echter het grootste probleem van de staatsordening, in de verhouding tussen de machtige, gewapende maar economisch niet-productieve klasse der wachters en de ongewapende maar economisch productieve klasse. De macht van de enen geeft hun wel het middel om de anderen op hun plaats te houden, maar hoe kan men beletten dat de eerstgenoemden hun macht zouden misbruiken om zichzelf te verrijken? Wie bewaakt de bewakers: Quis custodiet ipsos custodes? Behoefte aan een politieke moraal. In Plato's visie kan alleen de discipline van de wachters zelf een waarborg geven. Deze discipline komt echter niet spontaan tot stand; zij betekent immers een overwinning op de corrupte natuur van de mens. Daarom moet de staat berusten op een kunstmatige politieke moraal ten einde de natuurlijke neigingen te beteugelen. De grondslag van de staat is een leugen, zij het een leugen om bestwil: de staat berust op het onware geloof dat er een natuurlijke ongelijkheid onder de mensen heerst.