tautologie 1.0
(taal en taalkunde)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een tautologie…
is een taaluiting
- [Constructie] kan een losse woordcombinatie zijn, bijvoorbeeld enkel en alleen, maar ook een samengesteld woord, bijvoorbeeld doeleinde
- [Deel] bestaat meestal uit twee woorden van dezelfde woordsoort die hetzelfde of bijna hetzelfde betekenen, bijvoorbeeld twee zelfstandige naamwoorden of twee bijvoeglijke naamwoorden
- [Functie] wordt gebruikt als stijlfiguur, bijvoorbeeld om iets te benadrukken
- [Intentionaliteit] wordt als stijlfiguur bewust toegepast, maar wordt als stijlfout onbewust, te vaak, en te pas en te onpas gebruikt
- [Waardering] is een stijlfiguur, maar wordt bij overmatig gebruik een stijlfout
- [Onderscheid of tegenstelling] wordt niet altijd onderscheiden van het pleonasme, waarbij een overbodige bepaling toegevoegd wordt, zoals in witte sneeuw
- [Voorbeeld of specimen] is bijvoorbeeld een vaste verbinding als pais en vree, of een samenstelling als doeleinde. Als stijlfout worden beschouwd combinaties als al reeds of onmiddellijk meteen
Algemene voorbeelden
In een tautologie wordt twee keer hetzelfde gezegd. Soms wordt een tautologie op een goede manier gebruikt om de zeggingskracht van een zin te versterken. Bijvoorbeeld 'paal en perk stellen' of 'wikken en wegen'. Als er geen aanleiding voor herhaling is, hebben tautologieën geen enkele functie.
Perk was constant op zoek naar die plaatsen waar de taal kraakt in haar schommelstoel [...]. Vriend en vijand verbaasde hij met zijn zinderende tautologieën, tomeloze zeugma's en parmante pleonasmen. In feilloze anakoloeten vol elliptische en contaminante pikanterie pleitte hij voor de uitbreiding van de familie der stijlfiguren met de edele stijlfouten, die de aristocratie onder de taalfouten vormden.
"Spoorloos verdwenen? Is dat niet zoiets als witte sneeuw of zwarte pek? Een tautologie dus en die kunnen we beter niet gebruiken. Als je spoorloos bent, ben je per definitie verdwenen en dus kunnen we verdwenen zonder schade schrappen. Of heb ik het mis?''
Spek: Wat is dat voor een raar mannetje? Bonen: De dorpsidioot, veronderstel ik. Of de plaatselijk beevee. Jobstudente: Hé, een tautologie! Spek: Het lijkt wel of hij ons achtervolgt. Bonen: Achtervolgen? Heb je iets uitgespookt, psychoot?
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
tautologie 1.1
Betekenisbetrekking
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 1.1 |
|---|
Algemene voorbeelden
"De komst van de nieuwe schrijvers, wijd en zijd voorspeld bij het aanbreken van de glasnost, laat nog steeds op zich wachten. Wat momenteel in Rusland geproduceerd wordt, is herkauwde oude kost. Pure tautologie, zonder ook maar één vernieuwend element.''
tautologie 2.0
(filosofie)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een tautologie…
is een uitspraak; is een taaluiting
- [Deel] is opgebouwd uit bestanddelen, bijvoorbeeld het regent, het regent niet
- [Werkelijkheidswaarde] is altijd waar, onafhankelijk van het waarheidsgehalte van de bestanddelen
- [Overige] is als begrip in de logica ingevoerd door Ludwig Wittgenstein
Algemene voorbeelden
Opa Teus is dood [...]. Voor de gang naar zijn begrafenis miste ze de kracht. De oude dominee was er ook niet bij geweest. Die was zelf dood. Iets bestaat zolang het bestaat. Andere dingen dan tautologieën over leven en dood kan ze ondanks die korte fase met bejahende poëzie niet bedenken.
Logica is een loutere syntactische kwestie voor Wittgenstein. Tautologieën - uitspraken die onder alle waarheidstoekenningen de waarheidswaarde waar hebben - en contradicties - uitspraken die onder alle waarheidstoekenningen de waarheidswaarde vals hebben - zeggen niets over de wereld, zijn dus eigenlijk zinledig.