tu quoque

De socialistische kameraden hadden zo'n pret dat ze nauwelijks oog hadden voor de menselijke mistbank die al een tijdje in het deurgat stond. Ze hadden de grijns op hun gezicht nog niet kunnen wegvegen, of de mistbank sprak hen al toe, lichtjes sarcastisch, kon men van oordeel zijn: 'Ik heb wat meegeluisterd, Bruno, Ingrid. Ik moet zeggen: geestig, werkelijk geestig. Tu quoque, John? Gefeliciteerd met je imitatie. Bon, zullen we dan tot de orde van de dag overgaan?'

Antinazisme als reactie van kleinzonen op de vernedering van hun grootmoeders? Met andere woorden, de oorlog van 1939 als weerwoord op de gebeurtenissen van 1914? Werkelijk? Tu quoque, Scorsese. Nou, het is misschien onvermijdelijk.

De Belgische oud-premier en geestverwant Tindemans, die de partij met de nieuwe leider komt feliciteren, spreekt zijn lof uit over de wijze waarop de machtswisseling tot stand is gekomen. Retorisch vraagt hij: ,,Is dit nu een machtswisseling, een machtsoverdracht of een investituursvergadering?" Om tot de conclusie te komen dat ,,hier geen sprake was van dolkstoot, van vadermoord. Niemand zei hier ,,tu quoque".

"De Vlaamse regering blijft maar kappen", zei SP.A-parlementslid John Crombez. "Tu quoque, Wouter Beke."

Reagans ziekte heeft weer heel wat geriaters gelegenheid gegeven voor de radio hun kennis den volke kond te doen: strijk en zet duiden zij de ziekte van Alzheimer aan als vorm van progressieve dementie. Tu quoque, Rita Kohnstamm? Onlangs schreef zij in haar column het meervoud twee keer voluit: dementieën, de schrijfwijze voor woorden op -tie die de klemtoon op de laatste lettergreep hebben. Zulke woorden zijn er niet veel in het Nederlands.

De tu quoque of jij-bak is een drogreden, die vaak retorisch wordt gebruikt, als simpele en doeltreffende afleidingsmanoeuvre. Je gaat niet in op het argument, maar draait de beschuldiging om. Door te suggereren dat de ander hypocriet is, leid je de aandacht van de beschuldiging af en hoef je niet te reageren. Eigenlijk zeg je dat de redenering van de ander niet klopt, omdat hij er zich in het verleden zelf schuldig aan heeft gemaakt. Het verborgen argument is: als je het zelf doet of gedaan hebt, is het goed. De jij-bak is een verleidelijke en veelgemaakte denkfout, zeker in de privésfeer.

Toen Femke Halsema hem bij de regeringsverklaring van het kabinet-Rutte I vroeg of hij zich ook zorgen maakte over de schuld van 600 miljard die Nederland had door de hypotheekrenteaftrek, jij-bakte Blok, toen nog VVD-fractievoorzitter: 'Als u uw zin had gekregen was de huizenmarkt ingestort.' Maar de ervaren debater Halsema had hem door. 'Wordt dit de nieuwe strategie van de VVD', reageerde ze fijntjes. 'Jij-bakken?' Een tu quoque is gemakkelijk te herkennen. En ook eenvoudig te bestrijden. Erken je eigen fout, zeg dat het niet goed is dat je deze fout hebt gemaakt en herhaal je eerdere uitspraak. 'Ik heb inderdaad de kleren niet naar de stomerij gebracht. Stom. Net zoals jij de vuilnis bent vergeten.'

Doodstraf is niet barbaars, schrijft Alexander von Schmid (Forum, 17 september): wie iemand anders opzettelijk om het leven brengt, moet het ermee eens zijn dat aan zijn eigen leven ook een einde wordt gemaakt. Bovendien leert het NIPO dat 42 procent van het volk om de doodstraf vraagt. Von Schmids eerste argument is niet meer dan een verkeerd begrepen jijbak ('Moordenaars kunnen niet tegen de doodstraf zijn, want zij deden het zelf') en de volkswil, opgemaakt uit anonieme enquêtes, is iets anders dan democratie en rechtsstatelijkheid. Von Schmids jijbak, oftewel tu quoque zoals deze drogreden heet in de argumentatieleer, begint met een vroom beroep op rechtsgelijkheid: 'Een rechtssysteem dat uitgaat van de rechtsgelijkheid van alle burgers moet noodzakelijkerwijze de doodstraf als mogelijkheid erkennen.'