verdwijnwoord 1.0
(taal en taalkunde)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een verdwijnwoord…
is een woord
Algemene voorbeelden
Verdwijnwoorden geëtaleerd. Dat een woord uit het algemene spraakgebruik verdwijnt, kan tweeërlei reden hebben. Vaak vergezelt het een zaak of een persoon die in vergetelheid raakt. Zo verging het bijvoorbeeld beddenkwast, bellenmeisje (dienstbode die opendeed voor wie aanbelde), bewaarschool en boldootkar (strontkar). In menig ander geval moest een verdwenen woord zijn plaats afstaan aan een synoniem. Dat is gebeurd met o.a. beseffeloosheid (idiotisme), bijslaapster (minnares), blikslagers (verduveld), prij (helleveeg), lijf(s)lust (libido) en wervelziek (duizelig).
We mogen veronderstellen dat de opname van 30.000 nieuwe woorden gecompenseerd wordt door het verwijderen van 30.000 of 20.000 of 10.000 oude woorden; alleen wordt daar niet over geschreven; we hebben geen lijsten met verdwijnwoorden, woorden die de jongste generaties niets meer zeggen.
Dialecten kennen om verschillende redenen relatief veel verdwijnwoorden. Toen in de zeventiger jaren de textiel uit Goirle verdween, kwamen tegelijkertijd aan de textiel gerelateerde gebruikswoorden op de tocht te staan. Door de wol geverfde uitdrukkingen zoals 'schering en inslag' en 'ergens garen bij spinnen' weten zich daarentegen wel te handhaven. Momenteel doen landbouw en veeteelt een stapje terug en dat leidt eveneens tot het ontstaan van extra verdwijnwoorden.
Woorden als 'defricheren' en 'pantoffelregiment' zijn wel zogenaamde verdwijnwoorden. Dat zijn woorden die in het hedendaags Nederlands niet meer worden gebruikt of een totaal andere betekenis hebben gekregen. Vandaag verschijnt het 'verdwijnwoordenboek', een overzicht van woorden met hun betekenis gebundeld in een heus woordenboek.
Bepaalde woorden verdwijnen met de benoemde zaak: voorbroek en voormouw komen na de 17e eeuw niet meer voor, omdat kledingstukken met die specifieke onderdelen niet meer gedragen worden [...]. In algemene zin zijn de zogenaamde 'verdwijnwoorden' en de betekenisverandering al in 5.2.4.2. aan de orde gesteld.