dode 1.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een dode…
is een persoon
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is overleden; is gestorven; is om het leven gekomen; leeft niet meer; is dood
Algemene voorbeelden
Je leeft en dan ga je dood. Dan ben je er niet meer, ben je weg, en gebeurt er dus niets meer. Hoe neem je afscheid van de dode? Ken jij iemand die gestorven is, een vriend, iemand van je familie, een huisdier, ... Hoe heb jij afscheid kunnen nemen, of heb je dit nog niet gedaan? Lees hieronder eens hoe verschillende culturen afscheid nemen van hun doden.
De Arnhemse politievoorlichter Remke Weller reageert nuchter op het bericht dat er een dode in de Rijn is aangetroffen. "Voor ons is het eigenlijk routine. We kijken er niet meer van op." Het zoveelste stoffelijk overschot werd afgelopen week door een duikploeg van de Arnhemse brandweer bij de Rijnkade uit het water gevist. Het slachtoffer, een stevige man, was vermoedelijk afkomstig uit Keulen. Doodsoorzaak vrijwel zeker zelfmoord.
Mijn grootvader uit Velp was de eerste dode in mijn hoofd – nu ik dat zo zeg, realiseer ik me dat ik dat eerder zo heb gezegd, in een ander boek.
Op 23 november - in de aanloop naar 1 december Wereld Aids Dag - maakten UNAIDS en WHO de cijfers van de aidsepidemie bekend. Niet alleen werd duidelijk dat sprake was van een forse toename en een onvoorstelbare omvang van de epidemie, maar ook dat aids in 1999 een record aan doden heeft geëist.
Combinatiemogelijkheden
als subject bij een werkwoord
- vallen
Opvallend is het grote aantal ongelukken dat plaatsvindt in het Westelijk havengebied [...]. Vorige week viel in dat gebied nog een dode bij een ongeluk op de Noordzeeweg.
In het Amsterdamse AMC liepen afgelopen jaar zo'n 20 tot 25 bolletjesslikkers binnen. Niemand overleed. In het academisch ziekenhuis in Rotterdam melden zich jaarlijks enkele smokkelaars, onder wie afgelopen drie jaar één dode is gevallen.
Vanochtend ontplofte in Khost een bom waarbij drie doden vielen.
als object bij een werkwoord
- de dode begraven
- doden begraven
- de doden cremeren
- de doden herdenken
Als men niet aan het graf kan bidden, kan men daarvoor ook op een andere afstand bidden. Na het gebed wordt de dode zo snel mogelijk begraven.
Japan begraaft zijn doden op de mooist gelegen plekken, soms midden in de rijstvelden, en in aanzienlijke, voor iedereen zichtbare familiegraven.
De Chinese overheid spoort de mensen, vooral in de grote steden aan, om hun doden niet langer te begraven, maar te cremeren en de as in zee te verstrooien. Toch blijven veel Chinezen hun overleden verwanten liever in graven en kerkhoven bijzetten.
Ook in Zuidwolde worden de doden uit de Tweede Wereldoorlog herdacht en wordt 50 jaar bevrijding gevierd.
Naar schatting 5000 belangstellenden hebben zondagmiddag ter gelegenheid van Memorial Day de doden herdacht op de Amerikaanse oorlogsbegraafplaats in Margraten.
Ook Londen krijgt een 11-septembermonument ter herinnering aan de slachtoffers van de terroristische aanslagen op onder meer het World Trade Centre (WTC) in New York en het Pentagon in Washington. Het wordt het eerste officiële monument buiten de Verenigde Staten (VS). De 67 Britse doden worden herdacht in een speciale vredestuin in Grosvenor Square Gardens, het plein waar ook de zwaarbeveiligde Amerikaanse ambassade is gevestigd.
- een dode eisen
CO-vergiftiging eist dode. In Sint-Niklaas kwam woensdag een persoon om het leven door CO-vergiftiging. Drie anderen werden in comateuze toestand naar het ziekenhuis gebracht.
Supportersrellen eisten een dode en twaalf gewonden.
Bommeldingen die loos alarm bleken, leidden vrijdag onder meer tot vertragingen in de Parijse metro, de ontruiming van een station in Montpellier en van een supermarkt in Marseille. Sinds de zware bomaanslag in Parijs van dinsdagavond, die inmiddels een derde dode eiste, wordt elk verdacht pakje door de ontmijningsdiensten onderzocht.
De zware bomaanslag in het RER-station van Saint-Michel van 25 juli 1995 eiste acht doden.
met voorzetselgroep
Voorzetsel: door
- doden door alcohol in het verkeer
- doden door de kou
- doden door geweld
- doden door longontsteking
- doden door slangen
- doden door verdrinking
Het aantal doden door de kou is deze winter met meer dan driehonderd tot recordhoogte gestegen.
Het aantal doden door alcohol in het verkeer bedroeg vorig jaar 106.
Hoewel de burgeroorlog al meer dan tien jaar achter de rug is, is de politieke en sociale situatie in El Salvador nog altijd woelig. Volgens sommige bronnen vielen er in de jaren '90 - ná de burgeroorlog - meer doden door geweld dan tijdens de burgeroorlog zelf.
Het CBS registreerde in 1997 5.568 doden door longontsteking waarbij de ziekteverwekker niet was opgegeven en 95 longontstekingsdoden door bekende bacteriële verwekkers.
De meeste doden door slangen vallen in Azië: 30.000.
Jaarlijks verdrinken in ons land ongeveer 500 personen. Dat is ongeveer 0,5 procent van het totale sterftecijfer en 7 procent van het aantal doden door ongevallen. Bij ongeveer de helft van de doden door verdrinking gaat het om zelfmoord.
in voorzetselgroep
- waken bij de dode
In Nederland geldt wettelijk een minimale periode tussen overlijden en begrafenis van 36 uur, maar zo snel mogelijk daarna vind de begrafenis plaats. In de tijd tot de begrafenis wordt er door de nabestaanden bij de dode gewaakt.
- rouwen om een dode
- treuren om een dode
Rouwen om een geliefde dode, gaat in het ene land met luid gejammer gepaard, terwijl men elders zwijgend om het graf zal staan. Maar in het verdriet dat mensen vanbinnen voelen, zijn ze overal ter wereld gelijk.
Het valt mij op in gesprekken met mensen die treuren om een dode. Geen eigenschap wordt met zoveel ontroering geroemd als juist het vermogen om ruimte te bieden.
- onder de doden
Bij een bomexplosie tijdens een kerkdienst in een Frankfurtse kerk zijn dinsdagavond drie vrouwen om het leven gekomen en dertien mensen zwaar gewond geraakt. Onder de doden is een ongeveer 30-jarige vrouw die de bom heeft meegenomen naar de kerk, zo meldde de politie.
Bij raketaanvallen op de Afghaanse hoofdstad Kaboel zijn donderdag zeker achttien mensen gedood. Een dertigtal anderen raakte gewond. Dat is van artsen vernomen. Volgens ooggetuigen zijn onder de doden een kind en zes vrouwen.
met substantief ervoor
- het aantal doden
De Nederlandse overheid heeft zichzelf een aantal jaren geleden ten doel gesteld het aantal doden als gevolg van woningbranden terug te dringen.
Na de invoering van de nieuwe snelheidslimiet schoot het aantal verkeersdoden op de Interstate Highways omhoog van rond de 2000 per jaar naar zo'n 2700 per jaar. Sindsdien is het aantal doden weer geleidelijk afgenomen.
Het koudefront, dat een gebied van Spanje tot Rusland beslaat, maakt in Europa veel slachtoffers. Vooral in Polen en Frankrijk loopt het aantal doden op.
met telwoord ervoor
- 23 doden
- 1.000 doden
- een half miljoen doden
- negen doden
- tientallen doden
- twee doden
De discussie over de veiligheid van de tourbussen is opgelaaid na het ongeluk vorige week zondag met een uit Amsterdam vertrokken Spaanse touringcar. Bij het ongeluk vielen 23 doden, onder wie twee Nederlandse vrouwen.
We hebben jaarlijks ongeveer 1.000 doden in het verkeer. Stel dat er ongeveer 8 miljoen automobilisten zijn, dan komt jaarlijks 1 op de 8.000 automobilisten om in het verkeer.
Bij de burgeroorlog in Rwanda, die uitbrak na de moord op president Habyarima op 6 april, vielen onder Tutsi's en gematigde Hutu's naar schatting een half miljoen doden.
1 maart: de demonstraties worden een oproer. Openbare gebouwen worden aangevallen, legerdepots in het zuiden leeggehaald. In Vlorë vallen negen doden, onder wie zes politiemannen. De regering Meksi neemt ontslag.
Vlak voor het begin van de Spelen kwam het in Mexico zelf tot een bloedige botsing tussen politie en studenten die protesteerden tegen de hoge kosten van de Spelen en talloze sociale problemen. Daarbij vielen vele tientallen doden.
In tegenstelling tot wat verwacht zou worden, laat Australië slechts enkele honderden slangebeten optekenen, met gemiddeld twee doden per jaar.
met onbepaald voornaamwoord
- geen doden
- veel doden
- vele doden
In Zwartsluis (67 ongelukken, zeven met letsel), Brederwiede (178 om 25) en IJsselham (62 om 7) vielen geen doden binnen de bebouwde kom.
Vorige maand zei hij nog dat de oorlog "zo goed als voorbij" was. Nu erkende Jeltsin dat "de vlam van de gewapende opstand nog niet is gedoofd" en gaf hij ook toe dat er veel doden zijn gevallen.
Lawines zorgden voor vele doden, waaronder veel bergbeklimmers.
met infinitief met te
- vallen te betreuren
- zijn te betreuren
In de tweede rit viel alweer een dode te betreuren. De 34ste op de veel te lange kerfstok van de Dakarrally. Jean-Pierre Leduc (45), debutant, kwam ten val op weg naar Kayes (Mali).
Hoe dan ook, afgelopen vrijdag- en zaterdagnacht gebeurden er tussen 22 en 6 uur in de hele provincie Antwerpen slechts drie ongevallen met in het totaal gewonden. Er vielen geen doden te betreuren.
Het ongeval dat de Japanner Nagai gisteren op het TT-circuit overkwam is bepaald niet het enige zware ongeval. Er waren al negentien doden op het circuit te betreuren.
met ander, nevengeschikt substantief
- een dode en enkele gewonden
- een dode en twee gewonden
- doden en gewonden
De Napoleonsweg is gisteren van 's morgens vroeg tot half zes afgesloten geweest voor het verkeer in verband met een ongeval ter hoogte van Haelen, waarbij een dode viel en twee gewonden.
Enkele vakbonden in Argentinië hebben gisteren opgeroepen tot een landelijke staking van 24 uur volgende week vrijdag. De actie maakt deel uit van een recent arbeidsconflict in het zuiden van Argentinië, waarbij een dode en enkele gewonden zijn gevallen.
Bij een aanslag met een autobom op een wervingskantoor van de nieuwe Iraakse veiligheidsdiensten in Bagdad zijn vanmorgen volgens het Iraakse ministerie van Volksgezondheid dertig doden en 132 gewonden gevallen.
voorafgegaan door als
- als een dode
Toen we nog allemaal bij Jonas logeerden, was ik op een morgen wakker geschrokken van een stem. Riep Jonas om hulp? Nee, hij lag te slapen als een dode.
Voortdurend drukken zijn schouders, zijn heup en zijn armen tegen mijn lijf. Bij elke zwenking van de gillende bus tuimelt hij tegen mij aan als een dode. Wat kan ik doen?
Spreekwoorden
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
- agressiedode
- aidsdode
- alcoholdode
- autowegdode
- bijna-dode
- borstkankerdode
- breindode
- bromfietsdode
- BSE-dode
- burgerdode
- cannabisdode
- choleradode
- CO-dode
- coronadode
- coronavirusdode
- COVID-19-dode
- coviddode
- creutzfeldt-jakobdode
- drugdode
- drugsdode
- eboladode
- fietsdode
- filefuikdode
- filmdode
- geweldsdode
- GHB-dode
- griepdode
- gronddode
- halfdode
- hartdode
- heldendode
- hersendode
- hittedode
- hongerdode
- hospitaaldode
- kankerdode
- keycorddode
- longkankerdode
- longontstekingsdode
- martelaardode
- oorlogsdode
- PMA-dode
- rookdode
- SARS-dode
- schijndode
- soldatendode
- tabaksdode
- verkeersdode
- viagradode
- voetbaldode
- vuurdode
- vuurwerkdode
- wachtlijstdode
- weekenddode
- wiegendode
- wielerdode
- WTC-dode
- xtc-dode
Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen
- dodenaantal
- dodenakker
- dodenakkertje
- dodenaltaar
- dodenarts
- dodenbalans
- dodenbegeleider
- dodenbericht
- dodenbezorging
- dodenbezweerder
- dodenbocht
- dodenboek
- dodenboekje
- dodenbord
- dodenbos
- dodencel
- dodencijfer
- dodencultus
- dodencultuur
- dodendag
- dodendans
- dodendemon
- dodendienst
- dodendrager
- dodenduik
- dodeneiland
- dodeneskader
- dodenfeest
- dodengalerij
- dodengang
- dodengebed
- dodengeur
- dodengod
- dodengodin
- dodenheir
- dodenherdenking
- dodenhuis
- dodenhuisje
- dodenhulde
- dodenjurk
- dodenkabinet
- dodenkamer
- dodenkamp
- dodenlaan
- dodenland
- dodenleger
- dodenlicht
- dodenlijst
- dodenlijstje
- dodenmaal
- dodenmars
- dodenmasker
- dodenmis
- dodenmonument
- dodenmuur
- dodenoffer
- dodenpark
- dodenperceel
- dodenpercentage
- dodenpil
- dodenpop
- dodenportret
- dodenpraal
- dodenprocessie
- dodenratio
- dodenregister
- dodenrij
- dodenrijk
- dodenrit
- dodenritueel
- dodenritus
- dodenschaar
- dodenscheepje
- dodenschip
- dodenschipper
- dodensigaret
- dodenslaap
- dodenslok
- dodenspook
- dodenspoor
- dodenspoorlijn
- dodenspoorweg
- dodensprong
- dodenstad
- dodenstèle
- dodenstoet
- dodental
- dodentekst
- dodentempel
- dodentocht
- dodentol
- dodentransport
- dodentrap
- dodentrein
- dodentrom
- dodentuin
- dodentuintje
- dodenuur
- dodenvallei
- dodenveld
- dodenverering
- dodenvervoer
- dodenvlucht
- dodenwacht
- dodenwachter
- dodenwagen
- dodenwake
- dodenweg
- dodenweide
- dodenwereld