gestorvene

Zelfs een zuster van de dode Lazarus waarschuwt Jezus in het evangelie: 'Here, er is reeds een lijklucht, want het is al de vierde dag.' Op de tijd en plaats van handeling na, heeft de schilder zich nauwgezet aan de Bijbeltekst gehouden: de gestorvene komt overeind, de voeten en handen gebonden en een zweetdoek om het gelaat.

De Wet van het Missen luidt dat we pas echt beseffen met wie we leefden wanneer die verdwenen is of dood. Daarom is het helemaal zo raar niet om te beweren dat gestorvenen voortleven.

Bij een thuisopbaring moet ook de nodige aandacht besteed worden aan het naar buiten dragen van het lichaam. De overledene wordt in de kist gelegd en de kist wordt voorgoed gesloten... een volgende stap in het definitieve afscheid. Als de gestorvene weg is, dan is het huis voor altijd anders.

Die rituelen, waaraan 200 tot 300 gemaskerde dansers deelnemen, kunnen soms een hele week duren. De bedoeling is om door bemiddeling van die maskers de rondwarende krachten van de dood, die een groot gevaar zijn voor het dorp, te vangen en onder controle te krijgen. Want daardoor wordt een proces in werking gesteld dat van de overledene een voorvader maakt. Zo worden de gestorvenen in de collectieve herinnering bijgezet.

Indien Jezus leefde en met God de Vader bij hen was, was Hij iemand tot wie zij konden bidden. Men kan de gestorvenen eren en zich hen blijven herinneren. Maar zij waren zich Jezus bewust als een levende persoon die zij konden vereren en tot wie zij hun gebeden konden opzenden, iemand met wie zij een bepaald soort persoonlijke relatie konden onderhouden.

Vanaf de tweede eeuw v. C. werden de beenderen van geruimde graven wel bewaard in een ossuarium. De beenderkistjes dienden ook om elders gestorvenen te 'herbegraven' in de nabijheid van de heilige stad Jeruzalem.

Vroeger hadden de mensen veel meer kleren aan dan nu en werd de gestorvene alleen maar gehuld in een doodskleed.

De keuze voor een funerarium in een uitvaartcentrum of een mortuarium in een ziekenhuis beperkt de bezoekuren en zorgt voor een grotere afhankelijkheid van professionelen. Strikt genomen wordt een gestorvene zelfs niet opgebaard in een mortuarium. Het lichaam ligt in een koelcel, behalve op het moment dat de familie de condoleances in ontvangst neemt.

'Dragen', een geliefde overledene wordt door nabestaanden ten grave gedragen. Dit werkwoord is in alle talen een oerwoord. De moeder draagt haar kind. De vrouw draagt de kruik. De vrienden dragen hun gestorvene ten grave. Dragen gebeurt met eerbied, anders is het torsen; het gebeurt met sierlijkheid, anders heet het sjouwen; en het gebeurt met liefde, anders wordt het een gebukt gaan onder.

De parlevinker gelooft dat tranen gestorvenen weer tot leven kunnen wekken.

In de lijkdienst vergeleek de priester de gestorvene met de vogelen des hemels en de leliën des velds, hoewel zij de zorg voor kleding en voedsel toch niet aan de hemelse Vader had overgelaten. De maaltijd achteraf was in haar geest, bood naast de broodjes met ham en kaas een brede keur aan geglazuurde en gevulde koeken, alom suiker en gekonfijte kersen en chocola en krenten en pudding.

Bij hen die wel in de vrede met God ontslapen zijn, maar nog niet terstond kunnen worden toegelaten tot de aanschouwing van Gods heerlijkheid moet eerst al wat er aan zondige desoriëntatie is overgebleven worden weggevaagd. Dit gebeurt dan in het Vagevuur. In de officiële kerkelijke leer is echter geen sprake van een vuur, doch alleen van een purgatorium (Lat., = loutering), waardoor gestorvenen door middel van een louterende boetedoening voorbereid moeten worden op de onmiddellijke omgang met God in de schouwing.

Op 2 november viert de rooms-katholieke kerk het feest van Allerzielen ter herdenking van alle gelovige gestorvenen.

Wanneer onder de laatste examenperiode een meisje het leslokaal uitloopt om in wanhoop uit het raam te springen, en de leerkracht haar niet achterna kan, omdat hij hoort bij de anderen te blijven, mag toch de vraag gesteld, of ook de prestatie niet de derde onwaarde is, die onze jongeren nodeloos de dood injaagt? Want dit mag wel zeker gesteld: de meeste jonge gestorvenen hadden nu nog in leven kunnen zijn.

De mensen zien deze volgelingen van Wodan graag komen, ze geven ze eten en drinken want ze brengen geluk. Eigenlijk stellen ze de Einherjar, het dodenleger, voor en men gelooft in zekere zin ook dat het om lijfelijk gestorvenen gaat, om voorouders met andere woorden.

De herinnering aan de gestorvene. Bij het verlies van een overledene is dikwijls een van de eerste dingen, die heel spontaan gebeuren, het opmaken van een soort eindbalans. Deze kan positief zijn - maar het kan ook zijn dat je een ernstig beschadigde herinnering hebt aan de overledene. Sommige mensen merken pas na het overlijden plots welke enorme boosheid ze hebben naar hun ouder of naar hun partner. In het luisteren naar mensen die met "beschadigde herinneringen" leven is het kweken van vertrouwen en veiligheid van hele grote betekenis.

Ook de dodenverering speelde naast het vruchtbaarheidsaspect een niet te versmaden rol. Via het dragen van maskers, dierenhuiden of andere vermommingen en het zwart maken van het gelaat trachtte men in contact te komen met de geesten van de overledenen en het dodenrijk in het algemeen. De feestvierders hoopten zich alzo met de gestorvenen te vereenzelvigen en in hun gunst te komen.

Eén op zes uitvaarten in Nederland betekent toch jaarlijks bijna 22.000 uitvaarten waarbij de nabestaanden achteraf met een negatief gevoel blijven zitten. Bij een gemiddelde van tien rouwenden per gestorvene geeft dat toch meer dan 200.000 rouwenden die jaarlijks belast worden met een soms drievoudig rouwproces: het afscheid van hun dierbare, de wijze waarop het afscheid verlopen is, en de factuur die ze na enkele weken gepresenteerd krijgen (beleven sommigen als een nieuwe verlieservaring).

Als de gelegenheid wordt geboden om afscheid te nemen van de gestorvene, dan moet dit mee in overweging genomen worden bij de keuze van de plaats van opbaring.

Wat hebben we die avond gedaan? Met feestvieren, vermengd met de Ierse vrolijkheid bij het afscheid nemen van een gestorvene, kan ik het het best vergelijken.

Ook iemand die in een ziekenhuis of verzorgingstehuis is gestorven, kan thuis opgebaard worden, mits het vervoer van de gestorvene geregeld is.

Wie nu een wandeling maakt over het Amsterdamse kerkhof Zorgvliet, kan aan de hand van de jaartallen precies zien waar de cesuur ligt: de zeventiger jaren. Hierna kent het grafontwerp geen beperkingen meer: plastieken, tegeltableaus, een compleet beeld van de overledene, iedere traditie kan worden geïnterpreteerd zoals men wil. En zo verging het ook de overlijdensadvertentie, waarin foto's, citaten en lijsten met bekenden van de gestorvene moeten bijdragen aan de vergroting van diens belang.

Pas weken na iemands overlijden maakt men aanstalten hem te gaan begraven, maar terstond doet zich de mateloosheid alweer gelden. Men heeft aan één lijk niet genoeg. Er zijn nog zoveel tranen over. Dus brengt men de gezinsleden van de gestorvene om het leven, soms ook hun buren of toevallige voorbijgangers, en begint de voorbereidingsprocedure van voren af aan. In een orgie van berouw sloopt men hun huizen of verbrandt ze.

Als de voorganger zich uitsluitend richt tot de volwassenen, dan is de kans reëel dat noch de groten, noch de kleinsten er iets van verstaan, of zelfs niet eens echt luisteren. Daarom pleit ik steeds voor een kinderverhaal als eerste lezing als er kinderen aanwezig zijn. Zij kunnen ook met kaarsen, bloemen, persoonlijke voorwerpen van de gestorvene of eigen tekeningen naar voren komen.

Soms lopen nabestaanden hun verdere leven met schuldgevoelens rond omdat ze het afscheid niet geheel volgens de wens van de overledene hebben laten gebeuren. Soms zitten nabestaanden met een kater omdat het afscheid per se volgens de laatste wens van de gestorvene moest gebeuren, waarbij sommigen zich mogelijk helemaal niet goed voelden. Als reactie op deze beide uiterste stellingen wil ik ervoor pleiten dat de laatste wens van de gestorvene niet heilig is!

De moslims geloven dat de geur van de bloemen de geesten van de gestorvenen vasthoudt zodat ze de nabestaanden geen kwaad kunnen doen.

Wij geloven in de lichamelijke opstanding van de verlosten bij de wederkomst van Christus voor Zijn Kerk als de geesten en zielen van de gestorvenen worden herenigd met hun lichamen, nu onsterfelijk, en gelovigen die op dat moment leven veranderd zullen worden en Christus in de lucht zullen ontmoeten om eeuwig met Hem te zijn.

Als ik sta te fotograferen hoor ik achter me mevrouw Wilbrink en Rembrandt praten over de lijkverbrandingen op Bali. 'Zolang het lijk boven de grond staat is de ziel van de gestorvene een kwelgeest.'

In alle ruimtes en zalen van de onderwereld vonden de zielen van de gestorvenen de kracht om hun ogen naar Christus op te slaan, toen hij hen voorbij ging.

De twee beelden van Oranje geven zo natuurgetrouw mogelijk zijn persoon weer. Volgens geschiedkundigen zijn de trekken van zijn gelaat opvallend authentiek. Dit was mogelijk omdat na het overlijden van de prins ene Jacob van Delft de opdracht had gekregen om een gipsafdruk van het gezicht van de gestorvene te maken.

In het shintoïsme stuit het uitnemen van organen aan het stoffelijk overschot op bezwaren, omdat dit het lichaam van de gestorvene onteert.

Oefenen in leven is oefenen in sterven. Leven en dood zijn complementair. Dit blijkt ook duidelijk uit de instructies in het bekende Tibetaanse Dodenboek, die zich nochtans op de eerste plaats presenteren als instructies voor overledenen. Het gaat hier om verzen of gezangen – bardo's genaamd – met aanroepingen en bezweringen, maar ook met concrete raadgevingen en aanwijzingen die gedurende veertien dagen na de dood in het oor van de gestorvene moeten worden opgezegd, opdat deze er 'het beste' van zou kunnen maken.

Zelfs voor het verwerven van bruikbare organen van gestorvenen is toestemming van de familie nodig.

Op 2 november viert de rooms-katholieke kerk het feest van Allerzielen ter herdenking van alle gelovige gestorvenen.

Er is altijd wel een Ludwig-fanclub die zorgt dat er een krans aan het staketsel hangt. Even verderop staat een kapel ter nagedachtenis van de gestorvene.

Vlamingen zijn trotser op hun geschiedenis dan ze attent zijn op de verschijnselen die zich voordoen terwijl ze nog leven, en ijveriger in het oprichten van gedenktekens voor gestorvenen dan in het eren van levenden wie het wèrkelijk toekomt te worden geëerd.

De steen geeft een voorstelling van aartsvader Abraham weer, die zijn handen opheft. De afbeelding van de schoot van Abraham met daarin de zielen van drie gestorvenen gaat terug op de gelijkenis van Jezus over de bedelaar Lazarus. Het staat voor het paradijs, met een verwijzing naar het kerkgebouw als voorportaal naar de hemel. Dit was in de 13e eeuw een geliefd thema.

Büch scherpt in De kleine blonde dood het thema literair aan door de dood van het kind te contrasteren met lijden en dood van de vader. De beide gestorvenen worden met elkaar in verband gebracht waardoor een verheviging van het sterven ontroering bij de lezer kan opwekken.

Het gemeentebestuur zorgt voor voldoende en gepaste gelegenheid voor het begraven van onze gestorvenen.

'Dragen', een geliefde overledene wordt door nabestaanden ten grave gedragen. Dit werkwoord is in alle talen een oerwoord. De moeder draagt haar kind. De vrouw draagt de kruik. De vrienden dragen hun gestorvene ten grave. Dragen gebeurt met eerbied, anders is het torsen; het gebeurt met sierlijkheid, anders heet het sjouwen; en het gebeurt met liefde, anders wordt het een gebukt gaan onder.

Een schrander man, dacht ik, kan ten overstaan van de wetenschap, die ons in staat stelt het heelal te onderzoeken, niet langer in de waan verkeren, dat deze aarde bekroond wordt door een hemel, waarin engelen rondzwerven en Gods troon zich bevindt met alle gestorvenen aan Zijn zijde.