ijskelder 1.0
Bron:
User:AutoCCD
(
CC licensed
)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een ijskelder…
is een kelder; is een vertrek; is een ruimte
- [Vorm] is vaak cirkelvormig of eivormig of van een rond gewelf voorzien
- [Deel] bestaat uit dikke muren die isoleren
- [Materiaal] is doorgaans vervaardigd uit baksteen
- [Structuur] is vaak gemetseld
- [Functie] dient om in de zomer ijs te bewaren waarmee men voedsel of drank koelde of ijs vervaardigde
- [Plaats] wordt in de regel gebouwd op een aparte locatie, verwijderd van een woning
- [Positie] ligt doorgaans diep onder de grond
- [Tijd] was in onze streken in gebruik van in de renaissancetijd tot in de negentiende eeuw
- [Temperatuur] is koel
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] isoleert tegen de warmte van de buitentemperatuur in het voorjaar en 's zomers
- [Behandeling of bewerking] werd in de winter gevuld met brokken natuurijs
- [Stoffelijke inhoud] bevatte brokken natuurijs
Algemene voorbeelden
Pas in het midden van de 17de eeuw deden ijskelders hun intrede in onze streken. Helaas zijn ze zelden of nooit gedateerd, zodat we de ouderdom van de resterende ijskelders moeilijk kunnen bepalen [...]. Er bestond geen vast bouwplan voor ijskelders. Uiteraard moest iedere kelder voldoen aan de juiste klimatologische omstandigheden, namelijk het zo lang mogelijk vasthouden van de koude lucht. Daarom liggen ijskelders steevast onder een aarden heuvel. Zo kon het ijs tot ver in de zomer bewaard worden. Voorts kon de eigenaar zijn ijskelder naar eigen smaak en inzicht bouwen. Daarom vinden we er in allerlei vormen: met één of twee ingangen, eivormig, rechthoekig, klein, groot... Wie niet zo vermogend was bouwde een ijskelder van hout en stro. Het spreekt voor zich dat er van deze typen geen enkele meer bestaat.
Voordat de Industriële Revolutie het gebruik van ijsstaven mogelijk maakte, was de mens genoodzaakt 's winters natuurijs te verzamelen om dit op speciale plaatsen te bewaren. Het ijs diende vervolgens in de zomer als koelingsmiddel voor vlees, vis, wijn en zuivel. Een ijskast avant-la-lettre als het ware! Niet alleen deze toepassing deed de bouw van ijskelders in een stroomversnelling terechtkomen. In de 17de eeuw werden sorbets en roomijs razend populair in Europa. Om de gasten op een zomerdag te verfrissen met een ijsje, moest de rijkere bevolking dus wel over een koelingruimte met vers ijs beschikken. Zo verscheen er haast op ieder landgoed een ijskelder.
Hoe werden vóór 1850 de lage temperaturen bereikt die voor ijsbereiding vereist zijn? Een enkele auteur maakt zich ervan af met de mededeling dat sneeuw en ijs gebruikt werd dat vers uit de bergen kwam of dat in ijskelders uit de winter was overgehouden. Dat is maar de helft van de waarheid, want je brengt een te koelen substantie met dat ijs, hoe koud het ook is, niet eenvoudig beneden nul graden. Probeer het eens met de ijsblokjes uit het vriesvak. Die hebben een temperatuur van - 12 à - 15 graden. Het antwoord is [...]: zout. De oude ijsbereiders lieten de temperatuur van smeltend ijs dalen tot vriesvaktemperatuur met behulp van een paar handjes keukenzout die zij door het vergruisde ijs roerden. IJs en zout bevonden zich in de dubbele wand van een emmer waarbinnen schuimige vla in consumptie-ijs veranderde. De ijsbereiders gebruikten een "koudmakend mengsel" [...]. Theoretisch kan er een temperatuur van - 22 graden mee bereikt worden (dat is de al door Van 't Hoff beschreven vriespuntsdaling in een verzadigde keukenzoutoplossing) en praktisch wordt die waarde ook bijna bereikt.