ijstijd

IJstijden (ook: glacialen) wisselen met warmere perioden (interglacialen). Die laatste 2.5 miljoen van de aardgeschiedenis staat bekend als het ijstijdvak of het Kwartair, in het Kwartair zijn dus meerdere ijstijden geweest [...]. Tijdens de ijstijden breiden de gletsjers zich sterk uit, en vormen grote ijskappen in het hoge noorden. De ijskap van Groenland is slechts een mager restant daarvan. In het koudste deel van de laatste IJstijd was het Amerikaanse continent tot aan de grote meren met ijs bedekt, en in Europa kwam het ijs tot in Denemarken en Noord Duitsland. In de twee ijstijden daarvoor kwam het ijs ook in Nederland: de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe zijn de eindmorenes van de ijskap.

Het kenmerk van ijstijden (glacialen) is dat er op de geografische polen en op hooggebergten over de hele wereld ijskappen ontstaan, die zich vervolgens uitbreiden over grote delen van continenten. De ijsmassa's smelten voor een deel weer weg na de intrede van een zgn. interglaciaal. Dit is een warmere tijd tussen twee glacialen in.

Het IJstijdvak dat 2 à 2,5 miljoen jaar geleden begon, is geen aaneengesloten koude periode, maar een afwisseling van ijstijden (glacialen) en warmere tijden (interglacialen). Ook tijdens de glacialen en interglacialen zelf traden fluctuaties op.

Een cyclus van een ijstijd en een interglaciaal (warme tijd tussen twee ijstijden) beslaat ongeveer honderdduizend jaar. Op die tijdschaal wordt klimaatverandering gestuurd door veranderingen in de baan van de aarde om de zon en de stand van de aardas ten opzichte van die baan.

In Europa kennen we vier ijstijden in het Pleistoceen, hoewel ook reeds in het Onder-Pleistoceen koude perioden herkenbaar zijn, Biber en Donau genaamd.

Al de genoemde dieren leefden gedurende een periode die bekend staat als het IJstijdvak of Pleistoceen, ook wel Diluvium genoemd. Deze periode begon omstreeks 2 miljoen jaren geleden en liep door tot voor ongeveer 10.000 jaren, zo heeft men althans wetenschappelijk vastgesteld [...]. Men rekent nu met vier ijstijden, afgewisseld met tussentijdperken met een meer gematigd klimaat. De vier ijstijden in Nederland heten achtereenvolgens Günz-, Mindel-, Riss- en Würm-ijstijd. Deze namen zijn afgeleid van aardrijkskundige plaatsnamen waar ze destijds voor het eerst bestudeerd zijn.

Een ijstijd, ook wel glaciaal genoemd, is een periode waarin het klimaat op Aarde aanzienlijk kouder was ten opzichte van de omringende periode. In het Kwartair hebben ijstijden (glacialen) en warme perioden (interglacialen) zich steeds afgewisseld [...]. Tijdens de ijstijden breidden de landijskappen zich enorm uit.

Saale-ijstijd. De voorlaatste ijstijd is genoemd naar de Duitse rivier de Saale en duurde van 200.000 tot 130.000 jaar geleden. In deze ijstijd werd het noordelijk deel van Nederland enkele keren bedekt door gletsjers. Deze kwamen uit Scandinavië. De gletsjers duwden grote massa's zand, stenen en klei voor zich uit. Deze zijn nu, als stuwwallen, nog goed herkenbaar in het landschap. Voorbeelden zijn de stuwwallen van Texel (de Hoge Berg), Wieringen en Gaasterland.

In de afgelopen drie miljoen jaar zijn er tussen de twintig en dertig ijstijden geweest. In minstens twee daarvan, het Elsterien (tussen ongeveer 475.000 en 410.000 jaar geleden) en het Saalien (tussen ongeveer 280.000 en 130.000 jaar geleden), bereikten de ijskappen Nederland. Vooral het Saalien is een belangrijke periode in de ontwikkeling van het Nederlandse landschap. Een dik pakket landijs bedekte de noordelijke helft van het land en de structuren die door de gletsjers zijn gevormd, zoals spoelzandwaaiers en stuwwallen, zijn opvallende geologische fenomenen van het zandlandschap.

Het Pleistoceen was niet aan een stuk door koud. In het verdere verloop van het tijdvak wisselden ijstijden (glacialen) en tussen-ijstijden (interglacialen) elkaar af. In de tussenijstijden ging de temperatuur omhoog en trokken de ijskappen zich terug naar het noorden, om even later - als het weer koud werd - terug te keren. De laatste ijstijd liep ongeveer 10.000 jaar geleden af. Nu leven we weer in een tussen-ijstijd: het Holoceen. Klimatologen verwachten dat dit interglaciaal over ongeveer tienduizend jaar afloopt: er staat dan weer een nieuwe ijstijd voor de deur.

Het Pleistoceen, ook wel de IJstijd of het IJstijdvak genoemd, is niet de eerste periode waarin de aarde enorm afkoelde en er grote ijskappen ontstonden.

Daarna is het lange tijd warm op aarde. Pas in het Eoceen, zo'n 49 miljoen jaar geleden, komt daar verandering in. Vanaf die tijd zet er een koeling in die in het Vroeg-Oligoceen (34-28 miljoen jaar geleden) resulteert in een permanente ijskap op de Zuidpool. Vanaf dan bevindt de aarde zich pas weer in een ijstijd, want dat is immers een periode met permanente ijskappen op de polen.

Gedurende het gehele Kwartair (van 2,588 Ma tot heden) is er sprake van een ijstijdvak, die soms simpelweg als de ijstijd wordt aangeduid.