onderzoeksjournalistiek

Omtrent het onderzoek naar de Bende van Nijvel is al heel wat verschenen, gaande van "pulp fiction" tot verdienstelijke onderzoeksjournalistiek.

Het is - om een citaat toe te voegen - Fontaine die uitroept: "Les mots peuvent tuer. Nous avons manqué au devoir de prudence." En het is Lacan die zich daartegen verdedigt, omdat hij vindt dat hij goede onderzoeksjournalistiek heeft bedreven. En eveneens Lacan, die zich achteraf de vraag stelt: met welk recht zetten journalisten mensen in de beklaagdenbank?

Je hebt echte en minder echte onderzoeksjournalistiek. In de rondgang langs redacties was vaak de eerste reactie: "wij doen geen echte onderzoeksjournalistiek". Maar na enig doorpraten kwamen er prachtige projecten boven water, die grote inzet hadden gevergd en soms verstrekkende invloed hebben gehad. In de interviews hebben we steeds de pragmatische invalshoek van de VVOJ gevolgd, bij het definiëren van al of niet echte onderzoeksjournalistiek.

De methode kan verdedigbaar zijn als het om publieke personen gaat - de minister die op straat wordt aangesproken - maar ook dan zullen er goede argumenten moeten zijn om iemands privé-erf te betreden. In een programma als Gouden Bergen waren die argumenten er soms. Maar in Eerst zien! en Ongelooflijke verhalen is het louter koket effectbejag. De research als onderdeel van het journalistieke produkt, heet dat. Kul. Met serieuze onderzoeksjournalistiek - een verwaarloosd genre op de buis - heeft het weinig te maken.

Ik pleit slechts voor meer discussie over de regels van het vak. Daarbij heb ik duidelijk aangegeven dat er journalistiek in soorten bestaat, van integere onderzoeksjournalistiek tot riooljournalistiek.

Een christen-democratische ex-premier, nationaliteit onbekend, zou een geheime rekening van 1 miljard hebben bij de Kredietbank Luxembourg. Bron van het verhaal: L.V., journalist van De Morgen, die over het zogenaamde KB-Lux verhaal een boek schreef en dat op de gebruikelijke wijze met veel poeha gelijktijdig lanceerde in zijn eigen krant en in Humo. Bij nader inzien blijkt het hier niet zomaar te gaan om grensverleggende onderzoeksjournalistiek. Grensverleggend in elk geval. Maar dan wel in de richting van insinuerende, ondeugdelijke en fundamenteel oncorrecte berichtgeving.

Het resultaat ligt voor: een inventarisatie van de stand van onderzoeksjournalistiek bij 107 Nederlandse en Vlaamse media en freelance journalisten. Het is een indrukwekkend document geworden. Niet alleen vanwege de ongekende omvang van het onderzoek, maar ook vanwege de inhoud: de rijkdom aan ervaringen, opvattingen, knelpunten en gesignaleerde trends. De VVOJ, redacteuren en hoofdredacteuren zullen er tientallen aanknopingspunten in vinden om meer en betere onderzoeksjournalistiek te bedrijven.

De commissie vindt het "beneden het peil dat je van rechtvaardige onderzoeksjournalistiek mag verwachten" om gebruik te maken van "uitlokking" en "misleiding".

Slechts een enkele keer kwamen we tegen dat redacteuren consequent naar een cursus onderzoeksjournalistiek werden gestuurd (dat was in Nederland).

De media-academie geeft alleen op verzoek een cursus onderzoeksjournalistiek voor journalisten, die zich bezighouden met research bij een radio- of televisieredactie.

Zelf gebruikt hij het produktiebedrijf als uitvalsbasis voor een heel eigen vorm van onderzoeksjournalistiek. Overal in de wereld waar er de laatste twintig jaar brandhaarden waren, dook Alpert op: Nicaragua, China, Angola, Korea, Cuba, Iran, Cambodja, Irak. Zoals vele dokumentairemakers gaat hij prat op scoops. Hij was de eerste Amerikaan die na de oorlog in Vietnam filmde en trok als eerste verslaggever Afghanistan binnen aan de zijde van de modjaheddin.

Als men de keus voor meer onderzoeksjournalistiek maakt, zijn er wel regels nodig. Journalisten moeten die individueel en per redactie ontwikkelen, als was het maar om schadeclaims (ook in Nederland worden al miljoenen geëist) te voorkomen.

Ikzelf ben voor meer (niet minder) onderzoeksjournalistiek, zoals bekend kan zijn uit het boek Onthullingsjournalistiek dat wij met enkele collega's van de School voor Journalistiek en Voorlichting hebben geschreven.

Het Fonds Pascal Decroos heeft tot doel de herinnering aan Pascal Decroos levendig te houden en zijn levenswerk voort te zetten door: het bevorderen van kwaliteits- en onderzoeksjournalistiek in Vlaanderen en daarbuiten; het creëren van de mogelijkheid voor jonge mensen om journalistieke talenten in de praktijk te ontwikkelen; het bijeenbrengen van mensen uit verschillende hoeken en lagen van de maatschappij.

Er zal op onderzoeksjournalistieke wijze en vanuit een financieel perspectief aandacht worden geschonken aan onderwerpen als: nieuw kapitalisme, duurzame ontwikkelingen en het internationale zakenleven, maar ook aan: politiek, media, lifestyle, sport, boeken en muziek. Het is de bedoeling dat de nieuwe site in februari 2010 live gaat.

Het UPAIJ richt zich op (vergeten) conflicten, – verhalen en onderbelichte gebieden. De aangesloten journalisten bij het UPAIJ verslaan oorlogen, humanitaire- en natuurrampen en human-interestverhalen, veelal op een onderzoeksjournalistieke manier.

Met Berichten uit het laboratorium van de samenleving wil publiciste en filmmaker Froukje Bos voorzien in een lacune: in de bestaande wetenschappelijke literatuur naar de werkzaamheid van psychofarmaca zou nog nauwelijks aandacht bestaan voor het patiëntenperspectief. Met de bespreking van een omvangrijke verzameling persoonlijke verhalen en belevenissen, en beschouwingen uit dagbladen en vakpers [...] tracht Bos die leemte te vullen. Van een wetenschappelijk onderbouwde review is overigens geen sprake; die pretentie heeft ze ook niet, ze spreekt zelf van een op onderzoeksjournalistieke wijze geschreven pamflet. Een terechte en juiste kwalificatie van haar boek.