kool


A - groente

kool 1.0

afbeelding

Bron: Rasbak
( CC BY-SA 3.0 )

afbeelding

Bron: David Hawgood
( CC BY-SA 2.0 )

afbeelding

Bron: Rasbak
( CC BY-SA 3.0 )

kruisbloemige plant van het geslacht Brassica en met name van de soort Brassica oleracea, die in vele eetbare variëteiten als groente gekweekt wordt, zoals rodekool, wittekool, groenekool en boerenkool
Zowel in het enkelvoud als in het meervoud vaak als verzamelnaam gebruikt; voor een afzonderlijk exemplaar gebruikt men veeleer koolplant.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een kool…

is een plant

  • [Uiterlijk] komt in verschillende vormen voor al naargelang de variëteit, maar de meeste soorten hebben gemeen dat ze, voordat ze doorschieten, een compacte samenballing van lepelvormige bladeren vormen
  • [Deel] wordt in diverse variëteiten gekweekt, al naargelang het deel dat gegeten wordt: de bloemen en een deel van de bloemstelen bij bloemkool en broccoli, de bladeren bij Chinese kool, paksoi, groenekool, rodekool en wittekool en de okselscheuten bij spruitkool
  • [Functie] wordt geteeld voor het bovengrondse deel dat gebruikt wordt als groente
  • [Tijd] bloeit in de regel laat en is daarom populair als wintergroente

Wetenschappelijke naam: Brassica oleracea

Rijk Plantae; Planten
Stam Embryophyta; Landplanten
Klasse Spermatopsida; Zaadplanten
Orde Brassicales
Familie Brassicaceae; Kruisbloemenfamilie
Geslacht Brassica
Soort Brassica oleracea

Algemene voorbeelden


De blaadjes die er uitzien als kant, alsof er honderden kleine hapjes uit zijn genomen, dat is de groente en die gave bladeren zijn het onkruid. Dat ligt ook voor de hand als je er over nadenkt: als het niet zo was zouden wegbermen en braakliggende terreinen bedekt zijn met sla, kool en boontjes.

NRC,

Mijn kolen en kerselaars zijn in tule verpakt, net zoals de erwtenkiemen en de jonge scheuten. Op die manier zijn ze ook volkomen beschermd tegen de diefachtige vogels en de vlinders waarvan de rupsen de kolen opvreten.

http://www.libellule-et-herisson.be/Nederlands/La%20table%20d'autre/3-7%20jardin.htm

'Alle kolen willen moeilijk op deze grond. Je moet een ruime vruchtwisseling hebben. Voor aardappelen is dat één op vier, voor kool één op twaalf. En kool maakt een groot deel van het groente-assortiment uit'.

Meppeler Courant,

Combinatiemogelijkheden


als subject bij een werkwoord


  • doorschieten
  • groeien

De kool schoot door en wanneer kool doorschiet lijkt het net, ik weet niet, net een soort dakloze.

Alle families zijn psychotisch, Douglas Coupland,

Men gelooft een beetje te algemeen dat de zon op deze aarde geen ander doel heeft dan de kool te laten groeien.

Twee eendjes en wat brood, Renate Rubinstein,

als object bij een werkwoord


  • kolen zaaien
  • kool zaaien

Je kan ook nu kolen zaaien voor later op het jaar.

http://www.meerhout.be/activiteitdetail/501/default.aspx?_vs=0_n&id=636

Verder zijn we nog naar de groententuin geweest om kool te zaaien.

http://www.bloggen.be/jufine/archief.php?startdatum=1336946400&stopdatum=1337551200

Vaste verbindingen


Chinese kool

  1. kool met een lange smalle krop (Brassica pekinensis)

    Chinese kool wordt best pas na 15 juli gezaaid om doorschieten te voorkomen.

    http://www.seniorennet.be/Pages/Tuinkriebels/moestuin_juli.php

groeien als kool

  1. heel snel groeien

    Er was eens... een klein meisje dat haar vader vreselijk liefhad. Ze groeide als kool, was een beetje mager maar onmiskenbaar gezond en gelukkig bovendien.

    Oud zeer, Mieke Gossaert-Verschuere,

    Het bedrijf groeit als kool.

    de Volkskrant,

wilde kool

  1. zeldzame, in het wild groeiende kool met rechtopstaande, dikke stengels, blauwgroene bladeren en grote gele bloemen, die op sommige plaatsen langs de Nederlandse kust voorkomt, bijvoorbeeld op Schouwen, Voorne en langs de Afsluitdijk (Brassica oleracea L. subsp. oleracea)

    Wilde Kool is de voorouder van onze gecultiveerde koolsoorten als groene kool, bloemkool, boerenkool e.d. en groeit enkel nog op enkele plaatsen aan de kust.

    http://michelgeven.zenfolio.com/p559409450/h37879FD2#h37879fd2

Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


kool 2.0

bovengrondse deel van een koolplant, met name zoals het, afgesneden, als groente in de handel komt

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een kool…

is een groente; is voedsel

      Algemene voorbeelden


      Verwijder voor het schoonmaken de harde buitenste bladeren en een deel van de stronk. Was de kool zorgvuldig en schaaf of snijd de kool langs de zijkant in repen.

      http://www.degroentenman.nl/

      Let bij het kopen op stevige, langwerpige kolen met een bleekgroene kleur, waarvan de bladeren gaaf zijn. Spitskool kunt u op een koele, donkere plaats een week bewaren.

      http://www.degroentenman.nl/

      Let bij het kopen op de glanzende rode kleur en de vastheid van de kool, waarvan de bladeren lekker knapperig moeten zijn, zonder direkt los te laten van de stronk.

      http://www.degroentenman.nl/

      De kant-en-klaar-maaltijden beslaan een hele wand en de gesneden groente verovert ruimte op de complete kolen.

      ANP,

      Vaste verbindingen


      een rotte kool

      1. kool die door verrotting niet meer geschikt is voor consumptie

        Het leek of de lege kisten, de in elkaar getrapte kratten en de niet voor consumptie geschikte rotte kolen, bevroren aardappelen en bedorven vis, of die hele gordel van vuilnis die de 'Hallen' omgaf, de straten met alle mogelijke ziektes besmette, lichamelijke en morele.

        Ik draag geen helm met vederbos, W.F. Hermans,

      2. ( weinig gebruikt; verouderend)
        iemand die niet geacht of gezien wordt

        'Je had nog klasseverschillen als ravijnen. Marineofficieren waren ongenaakbare halfgoden. Met een eigen taal: ze praatten of ze een hete pieper in hun strot hadden. Burgers waren rotte kolen die ze met hun hol niet aankeken.'

        Het samenzijn, Jan Meyers,

      Woordfamilie


      Als deel van een afleiding


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      kool 2.1

      gerecht bereid uit de bladen of bloemen van een kool; bereide kool

      Betekenisbetrekking


      metonymie
      Betrokken betekenissen 2.0 : 2.1

      Semagram (extra betekenisinformatie)


      Kool…

      is een stof

          Algemene voorbeelden


          Er zaten garnalen in de soep, schelpdieren, stukjes kool, maar daar wilde hij niets van weten.

          't Is zo weer nacht, Joyce Roodnat,

          Giet de gare kool eventueel af, schud een klontje boter door de groente en bestrooi de kool met wat nootmuskaat.

          http://www.degroentenman.nl/

          Koffie en kool zijn voorbeelden van voedingsmiddelen die we aanvankelijk niet lusten, maar die ons (doorgaans) in een latere fase van het leven veel plezier bieden.

          http://www.VoedingsMagazine.nl/,

          Maak de kool op smaak af met peper en nootmuskaat.

          http://www.degroentenman.nl/

          Eet kool echter niet rauw, want in dat geval verlagen ze het schildklierhormoon en daarmee de stofwisseling.

          http://www.opdieet.nl/dieeten.htm

          Combinatiemogelijkheden


          als object bij een werkwoord


          • kool koken
          • kool stoven

          Maak 1 kg gele savooiekool schoon, snijd of schaaf deze fijn en kook de kool in weinig water met zout gaar in 10-20 min. Kook kool beslist niet langer omdat anders zwavelverbindingen in de kool ontstaan; deze veroorzaken de nare "koollucht" en maken de groente zwaar verteerbaar.

          http://www.degroentenman.nl/

          Sluit de pan en stoof de kool op laag vuur.

          http://www.okokorecepten.nl/recept/groenten/rodekool/

          met adjectivisch voltooid deelwoord


          • gesneden kool

          Vul de broodjes met gesneden kool en een geitebal.

          NRC,

          Vaste verbindingen


          iemand een kool stoven

          1. iemand beetnemen; iemand foppen

            Synoniem: iemand een poets bakken

            Synoniem: iemand een peer stoven ( (vooral) in België)

            Pas later krijgt hij of zij te zien wat de vrienden hebben bedacht, welke kool hem of haar is gestoofd. Het kan zijn - zo blijkt uit de bundeling van vijfentwintig 'blinde verrassingen' - dat het feestvarken zichzelf terugziet op een door vier melkflessen gedragen glasplaatje, of gezeten aan het Laatse Avondmaal, als Onze Lieve Vrouwe Beschuit of als Romeinse wagenmenner.

            NRC,

            Nogmaals las ik met verbijstering de tekst, hield het geschrift op de omslag aan het licht en vroeg bijna fluisterend doch loens om me heen kijkend: wie heeft me die kool gestoofd?

            De wekker, André Janssens,

          Woordfamilie


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          B - brandstof

          kool 1.0

          zwarte of bruine, broze of harde stof die ontstaat door onvolledige verbranding van organische stof en in hoofdzaak bestaat uit het element koolstof; houtskool, steenkool of bruinkool

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Kool…

          is een stof

          • [Gevoelsindruk] is een broze of harde stof
          • [Kleur] is zwart of donkerbruin
          • [Functie] wordt gebruikt als organische brandstof (houtskool, bruinkool en steenkool); wordt gebruikt als materiaal om mee te tekenen (houtskool)
          • [Ontstaan] ontstaat door onvolledige verbranding van hout (houtskool) of is een delfstof die bestaat uit plantenresten die in diepe aardlagen tot koolstof en andere scheikundige verbindingen worden omgezet
          • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is brandbaar

          Algemene voorbeelden


          Bruinkool is een tussenstadium voor de vorming van echte steenkool. Steenkool bevat nog minder water dan bruinkool (minder dan 10 procent). Bovendien is de chemische samenstelling van de kool veranderd. Tijdens de inkoling neemt het gehalte aan koolstof toe. Die veranderingen vinden plaats diep in de aardkorst.

          http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis/i001162.html

          De productie van houtskool is een vorm van langzame pyrolyse. Dat brengt wel veel kool op, maar weinig damp. Wij hebben het proces zo veel mogelijk geoptimaliseerd door kleine houtdeeltjes te gebruiken, tot 5 millimeter, en die zo snel mogelijk op te warmen, de zogenaamde flash-pyrolyse. Dan vormt zich veel damp en weinig kool.

          Reformatorisch Dagblad,

          Woordfamilie


          Als deel van een afleiding


          Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          kool 1.1

          chemisch element uit de vierde groep van het periodiek systeem, atoomnummer 6, dat in de natuur in verschillende verschijningsvormen voorkomt, met name als diamant, grafiet en fullereen; koolstof als chemisch element
          Vaak in toepassing op actieve kool.
          Zie ook : actieve kool

          Betekenisbetrekking


          metonymie
          Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Kool…

          is een stof

          • [Vorm] komt voor in een aantal natuurlijke verschijningsvormen, met name grafiet, diamant en fullereen
          • [Geheel] komt voor in de vorm van koolwaterstoffen, met name de fossiele brandstoffen aardgas en ruwe olie
          • [Soort] is een niet-metaal
          • [Functie] wordt gebruikt in vele industriële toepassingen; wordt ook gebruikt in medische toepassingen
          • [Plaats] komt in grote hoeveelheden op aarde voor; is aanwezig in alle organische verbindingen
          • [Tijd] werd al in de prehistorische oudheid ontdekt en gebruikt in de vorm van houtskool, dat bereid werd door organisch materiaal (meestal hout) te verhitten in een zuurstofarme omgeving
          • [Gebruikswijze] wordt gebruikt bij koolstof 14-datering; wordt in de vorm van diamant (pure koolstof) gebruikt in sieraden en boorkoppen; wordt gebruikt bij de productie van staal; wordt gebruikt in kernreactoren en in de electronica; wordt in fijnverdeelde toestand (actieve kool) gebruikt als adsorbeermiddel, als filtermateriaal, ontkleuringsmiddel en als antigifmiddel in de geneeskunde

          Atoomnummer 6
          Symbool C

          Algemene voorbeelden


          Kool is een zeer poreuze stof die de kwaliteit bezit giftige stoffen te binden. Een gram kool heeft een oppervlakte van 100 vierkante meter. Bij geactiveerde kool is dit zelfs tot 7 maal meer. Kool wordt ook door de drinkwatermaatschappijen aangewend om oppervlakte- of bodemwater organisch te zuiveren. Kool bevat tevens de eigenschap wit te maken, een eigenschap die dan ook in de voedingssector soms gebruikt wordt.

          http://home.tiscalinet.be/siervis/

          Men kan ook filters krijgen waar verwarming en thermostaat reeds is ingebouwd, zodat deze mooi zijn weggewerkt. Vullingen bestaan meestal uit grove watten, fijne watten, kool en weer fijne watten.

          http://home.hetnet.nl/~janbuk/cursus/inleiding.html

          Kool heeft wel de eigenschap zuurstof aan te trekken zodat het goed mogelijk is dat er zich nuttige aërobische bacteriën in gevestigd hebben die dan wel het afval afbreken.

          http://home.tiscalinet.be/siervis/

          Het bleek dat als je suiker toevoegt aan het water als je het koolstoflaagje op het koperen raster brengt, dat het laagje kool veel vlakker ligt. Dat komt omdat water met suiker als een soort lijm kan fungeren dat het koolstof aan het koperen maasje kan plakken.

          http://www.google.nl/search?q=cache:aplKsyxYUjcJ:www.ub.rug.nl/eldoc/dis/science/r.i.koning/samenvat.pdf+detergens+site:.nl=nl=lang_nl

          Kool wordt ook door de drinkwatermaatschappijen aangewend om oppervlakte- of bodemwater organisch te zuiveren. Kool bevat tevens de eigenschap wit te maken, een eigenschap die dan ook in de voedingssector soms gebruikt wordt.

          http://home.tiscalinet.be/siervis/

          In fijnverdeelde toestand (actieve kool) heeft kool een hoog specifiek oppervlak en kan gebruikt worden als adsorbeermiddel. Het wordt wel gebruikt als filtermateriaal om vloeistoffen te ontkleuren en zelfs ingeslikt om gifstoffen uit het maag-darmkanaal te verwijderen ('Norit').

          http://nl.wikipedia.org/wiki/Koolstof

          Vaste verbindingen


          Woordfamilie


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          kool 2.0

          afbeelding

          Bron: Nostrifikator
          ( CC BY-SA 3.0 )

          stuk steenkool gebruikt als brandstof
          Vrijwel altijd in het meervoud.

          Betekenisbetrekking


          metonymie
          Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Een kool…

          is een voorwerp; is een zaak

          • [Materiaal] is een stuk steenkool
          • [Functie] wordt gebruikt als brandstof
          • [Container] wordt gestookt in een kachel
          • [Tijd] werd vroeger vaker gebruikt dan nu

          Algemene voorbeelden


          De rol van kolen neemt af en olie verdwijnt grotendeels als brandstof voor elektriciteitsproduktie.

          NRC,

          De kolen kwamen per spoor vanuit Limburg in Echten aan.

          Meppeler Courant,

          Nee, we haalden de kolen per emmer. Een grote zinken emmer, die de knechten van Daalhuyzen 's morgens volschepten.

          Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

          Paks ontstaan bij onvolledige verbranding van organische brandstoffen zoals hout, cokes, kolen en motorbrandstof.

          http://www.pih.be/opleiding/io/public/hyper/DO_me_gevst_onvv.htm,

          Ze moeten dan toch wel van veel betere kwaliteit zijn dan de gewone kolen.

          De wekker, André Janssens,

          Combinatiemogelijkheden


          als subject bij een werkwoord


          • gloeien
          • rood opgloeien

          Niet ver van de tafel stond een grote kachel, die ook in de zomer gestookt werd want daarop werden de ijzers gewarmd en daar gloeiden de kolen in die nodig waren voor het persen.

          Franklin, Thomas Lieske,

          Kinderen konden hun jachttechnieken oefenen op de speerwerpbaan en als klap op de vuurpijl was er ook een echte bronsgieter aanwezig. Het geluid van de blaasbalgen pompte regelmatig, de kolen gloeiden rood op en de bezoekers konden zien hoe er echte bronzen voorwerpen werden gegoten in spekstenen mallen.

          http://www.stichtingfoeks.nl/nl/foto-gallery/streekbos-workshop-mei-2011.html

          als object bij een werkwoord


          • kolen delven
          • kolen op de kachel gooien
          • kolen op het vuur gooien
          • kolen scheppen
          • kolen op het vuur scheppen

          Ze werden tot hun afgrijzen in zeer primitieve liften onder de grond gestuurd, om kolen te delven, de dag na hun aankomst al.

          De Standaard,

          Zijn moeder gooide nog wat kolen op de kachel.

          De natte gemeente van Koos Tak, Rijk de Gooijer & Eelke de Jong,

          Maar ze lazen door en zijn vader gooide nog wat kolen uit de kit op het vuur.

          De verpletterende werkelijkheid en andere verhalen, J.M.A. Biesheuvel,

          Niel schepte wat kolen, zette de machine onder stoom, bond iets vast aan een draaistang en rukte een greep naar beneden.

          Franklin, Thomas Lieske,

          Duivels met bokkenpoten en een sikkenbaard schepten extra kolen op het vuur.

          Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

          met adjectivisch tegenwoordig deelwoord


          • gloeiende kolen

          Als de bakoven warmgestookt werd om er brood in te bakken werden nadien de gloeiende kolen er uit gehaald, en in een doofpot gegoten.

          http://www.mot.be/dutch/proverbs.htm

          met adjectivisch voltooid deelwoord


          • verbrande kolen

          In de vettige lucht van verbrande kolen en natte stoom stonden de dreigende gestaltes van de treinrechercheurs, wachtend op de binnenkomende trein.

          De Hunnen. Dl. 2: Bevrijding, Jan Cremer,

          in voorzetselgroep


          • met kolen stoken
          • op kolen stoken
          • met hout of kolen stoken
          • op hout en kolen stoken

          Voor de oorlog werd er met kolen gestookt, nadien zijn we op mazout overgeschakeld.

          http://www.vroling.be

          Vooral het feit dat de centrale op kolen gestookt zou worden, was belangrijk: de dagelijkse afvoer van het afval zou een blijvende bron van inkomsten zijn voor de plaatselijke mafiose ondernemingen.

          NRC,

          Meestal wordt met een allesbrander een haardkachel bedoeld die met hout of kolen gestookt wordt.

          http://www.brwalphen.com/default.htm

          Het fornuis werd gestookt op hout en kolen.

          http://www.fleurac.nl/geschiedenis.htm

          met substantief ervoor


          • een mud kolen
          • een zak kolen
          • honderd kilo kolen
          • tweeduizend ton kolen

          Ik betaal mijn schuld bij de melkboer en de kruidenier, krijg een paar mud kolen, al zal de ergste kou wel voorbij zijn en raak door het geld heen.

          Het pistool van de rekening, Jan Willem Holsbergen,

          Er waren misschien nog slechts honderd kilo kolen over, toen hij zich plots bukte en iets opraapte dat op een zakje leek.

          De wekker, André Janssens,

          Uiteindelijk zal de centrale 2.000 ton kolen per dag kunnen verwerken.

          NRC,

          "Vorig jaar hebben ze mijn auto en vijf zakken kolen in beslag genomen."

          Algemeen Dagblad,

          met onbepaald voornaamwoord


          • wat kolen

          Ik reikte haar het brandhout aan. 'Merci.' Ze stond recht. 'Nu nog wat kolen erop.'

          Emmeke, Jan Lampo,

          met ander, nevengeschikt substantief


          • kolen en aardgas
          • kolen en erts
          • kolen en ertsen
          • kolen en gas
          • kolen en olie
          • kolen en staal
          • kolen, aardgas en olie
          • hout, kolen of olie

          Momenteel is de inzet van fossiele energie verreweg de dominante route. Dit geldt zowel voor warmte (aardgas), voor elektriciteit (kolen en aardgas) als voor transport (olie).

          ftp://ftp.ecn.nl/pub/www/library/report/2000/c00074.pdf,

          De portier die er de ingang in Clabecq bewaakt, legt telkens gelaten uit dat er daar eigenlijk niets meer te zien is, tenzij roest, oude treinwagons, afval, kolen en erts.

          De Standaard,

          Ca 80 % van de goederentrafiek bestaat uit massagoederen, o.a. kolen en ertsen voor het staalbedrijf Sidmar.

          http://www.lin.vlaanderen.be/uitweg/nummer-18/zeehave.html

          In deze zogenaamde Gouden Eeuw had men nog geen kolen of gas en was turf een belangrijke brandstof.

          http://www.gevangenismuseum.nl/nederlands/geschiedenis/index.htm

          Zwaveldioxide komt bovendien vrij bij de verbranding van kolen en olie.

          http://www.dubo-centrum.nl/

          Het Congres van Europa van 1948 leidde tot de oprichting van de Raad van Europa, het intergouvernementele karakter hiervan ging velen echter niet ver genoeg. In 1952 leidde dit tot de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal met als deelnemers Nederland, België, Luxemburg, Italië, Frankrijk en Duitsland. Het bestuur hiervan ligt in handen van de Hoge Autoriteit, een onafhankelijk orgaan met eigen bevoegdheden. Doordat de lidstaten bevoegdheden afstaan op het gebied van de produktie van kolen en staal (onmisbaar voor oorlogsvoering) wordt de vrede binnen Europa bevorderd.

          http://www.europese-beweging.nl/3gebruik/meerwt3/meerwt3.htm

          De haven van Bilbao is de grootste van het land en voor een kwart van zijn omzet afhankelijk van kolen en staal.

          NRC,

          Tot 2030 neemt de bijdrage van fossiele brandstoffen (kolen, aardgas en olie) nog toe en zal daarna dalen, omdat er goedkopere alternatieven op de markt komen.

          NRC,

          Bij het stoken van hout, kolen of olie ontstaan onverbrande deeltjes die in het rookkanaal terechtkomen.

          http://brandweerinfo.nl/regio/brabant/zuid-oost/indexnl.htm

          Vaste verbindingen


          Woordfamilie


          Als deel van een afleiding


          Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          Als deel van een samenstellende afleiding