lijfeigene

Het probleem is dat een slaaf, ook als hij weet dat hij er eigenlijk geen meer is, niet veel andere mogelijkheden heeft. Wat moet hij doen als hij aan zijn meester is ontsnapt? Hoogstwaarschijnlijk voegt hij zich bij het leger van krottenbewoners in Nouakchott, die weliswaar vrij zijn, maar een nog beroerder leven hebben dan vroeger als lijfeigenen.

Het privé-eigendom begon haar levensloop niet met het kapitalisme: Ook de slavenmaatschappij en het feodalisme waren op het privé-eigendom gebaseerd. Ook toen werden gewone mensen uitgebuit. Slaven werkten enkel voor voedsel en onderdak; lijfeigenen werkten een deel van de week op de landgoederen van de landheer of gaven een deel van hun oogst aan hem (of beide). De manier waarop arbeiders onder het kapitalisme uitgebuit worden, is anders. De lijfeigene had meestal een stukje land in bezit of had er rechten op. Voedsel en andere levensnoodzakelijkheden werden meestal door henzelf gemaakt. De arbeiders van vandaag kunnen hun eigen voedsel niet meer kweken of hun eigen kleren maken.

In het feodalisme werkten de lijfeigenen op het land met de seizoenen en in het daglicht.

'Bedenk, dat als een plan niet wordt gedragen door de bevolking, het tot mislukking gedoemd is. We zijn geen horigen, lijfeigenen of slaven meer', zo besloot Donker.

Medemensen antwoorden met 'druk-druk-druk' wanneer je vraagt hoe het met hen, hun partner, kind of werk gaat en haast iedereen loopt met een GSM op zak, zich niet realiserend dat zij door hun voortdurende bereik- en beschikbaarheid een moderne versie zijn van de feodale lijfeigene.

Ook de abdijen beschikten over lijfeigenen, die in dienst van de monniken werkten. Over het algemeen werden ze heel wat beter behandeld dan door feodale heren. Vandaar het gezegde "onder de kromstaf is het goed te leven".

Het lijfeigenschap werd niet afgeschaft vanwege morele principes, maar uit economische noodzaak. In de late Middeleeuwen had West-Europa te lijden onder langdurige oorlogen, honger en ziektes als de pest. Landeigenaren raakten hun horige arbeiders kwijt en vrije mannen konden niet tot lijfeigene worden gemaakt.

'Vroeger,' zei Johnny, 'in de tijd van de lijfeigenen, moesten die gasten allemaal met een touw om hun nek rondlopen. Als ze wat uitgespookt hadden dat de landeigenaar niet beviel kon hij ze zo een, twee, drie aan de eerste de beste boom opknopen.'

Mensen die zwijgen krijgen makkelijk een aureool van respect. Achter de stilte ging het gewone middeleeuwse leven zijn gang. Eenvoudige meisjes werden verkracht, omdat het zo was. En alles was goed. Ze hadden het recht op het leven van hun lijfeigenen, God en co. Je kon stakers gewoon doodschieten. Iedereen kende zijn plaats.

Het was dus van tevoren geregeld, waarschijnlijk al drie dagen voorbereid, zij, de twee jongere Seynaeves, vader en zoon, zouden als lijfeigenen en laten, op de grote markt in het café 'Rotonde' hun eerbetuigingen moeten brengen aan de grote landvoogd, Peter, die er rond die tijd zijn dagelijkse partij bridge speelde.

De spelers namen karakters die moesten passen in een gedetailleerde feodale orde, compleet met adel, lijfeigenen en de alom aanwezige Katholieke kerk.

'Bedenk, dat als een plan niet wordt gedragen door de bevolking, het tot mislukking gedoemd is. We zijn geen horigen, lijfeigenen of slaven meer', zo besloot Donker.

De tweede tegenwerping is, dat in gevallen van gewone, ordinaire onderdrukking er altijd enkele vertegenwoordigers van de achtergestelde groepen zijn die het ver brengen. Russische lijfeigenen die groot aanzien verwerven. Lieden van proletarische afkomst en welhaast krantenjongens die het tot miljonair brengen.

Janak Lal Thakur is zo iemand. Hij zetelt in het parlement van de deelstaat Madhya Pradesj en schreef zich vorige maand in voor de nationale parlementsverkiezingen die op vijf dagen tussen 27 april en 30 mei worden gehouden. Dat deed hij tot grote vreugde van zijn stamgenoten in Chattisgarh, een goud-, ijzer- en diamantrijke streek in de deelstaat Madhya Pradesj. Niet dat die meteen verwachten dat Thakur wint. Maar het loutere feit dat hij het wil opnemen tegen de macht van de Congrespartij en van de hindoe-nationalistische Bharatiya Janata Partij (BJP), vervult hen met trots. Voor hen symboliseert hij het opkomend zelfbewustzijn van de 70 miljoen tribals, net als Maya Dhar Bariha, de eerste vrijgelaten lijfeigene die (in 1993) aan verkiezingen meedeed.

In De kersentuin (1904) tekent Tsjechov de ondergang van een uitgebluste cultuur. De adelstand heeft zichzelf uitgehold en overbodig gemaakt. De nieuwe rijken nemen het roer over. Dat wordt gesymboliseerd in het opruimen van het landgoed van de Ljoebovs, inclusief de prachtige kersentuin, hun trots. Het toekomstperspectief is niet onverdeeld positief. Lopachin, de zoon van een lijfeigene, die de kersentuin opkoopt om er zomerhuisjes op te zetten en straks miljonair is, wordt door Trofimov prachtig geportretteerd.

Het begint prachtig: op een meubelstuk dat zich laat beschrijven als een twijfelaar-sofa dommelt de in vuil oud ondergoed gehulde Ilja Iljitsj Oblomow, een pond ongezonde buik boven een ons witte benen. Hij wordt wakker, kondigt meermalen aan op te zullen staan, maar uit de gelaten reactie van zijn eeuwig winterwortel wegkauwende lijfeigene Zachar maken we op dat die aankondiging niet serieus mag worden genomen.

Er bestond in het begin van deze eeuw nauwelijks afstand tussen boeren en heren. De heer leek op zijn boer; hij was net zo geïsoleerd, net zo afhankelijk van de grond, en soms net zo weinig ontwikkeld. Beider bloed was door de talrijke buitenechtelijke verhoudingen door en door vermengd, en hun mentaliteit was dezelfde. 'De heren,' zegt de verteller ergens, 'hadden hetzelfde karakter als hun lijfeigenen: óf heersen óf vrezen.' Daarbij was de boer voor Boenin geen sociaal type, maar stond hij gelijk aan dé Rus.

Het begint prachtig: op een meubelstuk dat zich laat beschrijven als een twijfelaar-sofa dommelt de in vuil oud ondergoed gehulde Ilja Iljitsj Oblomow, een pond ongezonde buik boven een ons witte benen. Hij wordt wakker, kondigt meermalen aan op te zullen staan, maar uit de gelaten reactie van zijn eeuwig winterwortel wegkauwende lijfeigene Zachar maken we op dat die aankondiging niet serieus mag worden genomen.

"Ze maken een langzame maar gestage renaissance door", zegt Chittattukalam Kuriala, een katholiek priester die al vele jaren met stammen in het noordoosten van India werkt. Sommigen, zoals de Tiwas, werken aan het eerste woordenboek in hun taal. Anderen grepen naar de wapens om autonomie te bevechten. Nog anderen willen hun rechten via de stembus vooruit brengen. Niet alle tribals leven als slaven of lijfeigenen, gedwongen om generaties lang gratis te werken voor families bij wie hun voorouders in de schulden kwamen. Maar ze behoren meestal tot de allerarmsten.

"Ze maken een langzame maar gestage renaissance door", zegt Chittattukalam Kuriala, een katholiek priester die al vele jaren met stammen in het noordoosten van India werkt. Sommigen, zoals de Tiwas, werken aan het eerste woordenboek in hun taal. Anderen grepen naar de wapens om autonomie te bevechten. Nog anderen willen hun rechten via de stembus vooruit brengen. Niet alle tribals leven als slaven of lijfeigenen, gedwongen om generaties lang gratis te werken voor families bij wie hun voorouders in de schulden kwamen. Maar ze behoren meestal tot de allerarmsten.

Het gaat [...] om de principiële vraag of je als speler zelf kunt bepalen om wel dan niet voor het Nederlandse elftal uit te komen, met andere woorden: ben je lijfeigene van de KNVB, staatsbezit (voor koningin en vaderland) of gewoon werknemer bij een voetbalclub.

Ik zou moeten opspringen en hem in het gelaat slingeren dat ik me vergist heb, dat heel zijn rotzooi niet voor me geschikt is zolang mijn wanhoop met mij samenhokt, ik zou moeten zeggen, sorry maat, mij beduvel je niet, ik kan je onderdanige lijfeigene niet zijn ook al smeer je 't geld behoorlijk uit!

Hervorm het systeem dat van AIO's en OIO's lijfeigenen maakt van hun promotor. Jonge doctorandi krijgen in Nederland een tijdelijke aanstelling voor een specifiek project en moeten dan een proefschrift schrijven over een van hogerhand verordonneerd onderwerp.

Het gaat [...] om de principiële vraag of je als speler zelf kunt bepalen om wel dan niet voor het Nederlandse elftal uit te komen, met andere woorden: ben je lijfeigene van de KNVB, staatsbezit (voor koningin en vaderland) of gewoon werknemer bij een voetbalclub.

Hervorm het systeem dat van AIO's en OIO's lijfeigenen maakt van hun promotor. Jonge doctorandi krijgen in Nederland een tijdelijke aanstelling voor een specifiek project en moeten dan een proefschrift schrijven over een van hogerhand verordonneerd onderwerp.

Schlosser werkte niet alleen de in de restaurants, maar trok ook op met veeboeren in de VS. Die zijn afhankelijk geworden van de vier grote vleesverwerkers die in de VS de dienst uitmaken. Van echte marktprijzen is al lang geen sprake meer; met eigen voorraden manipuleren de grote vier de rundvleesprijzen. Met kippenboeren is iets dergelijks gebeurd. Die worden door Schlosser 'de lijfeigenen van de slachterijen' genoemd.

Daarentegen profiteren hiërarchisch denkende hoogleraren gedurende vier jaar van een lijfeigene, en dat is slecht voor hun karakter, slecht voor de creativiteit van de promovendus en een inefficiënte aanwending van Nederlands belastinggeld.

Frederick De Potter was woedend. Een van zijn lijfeigenen had hem net op de hoogte gebracht van het enige nieuwswaardige feit in dagen. En de concurrentie had het in handen. Frederick raasde, tierde, schuimbekte en brulde tegen iedereen die in zijn buurt kwam.