orgel


orgel 1.0

afbeelding

Bron: Luis Fernández García
( CC BY-SA 3.0 )

muziekinstrument waarin de tonen worden gevormd door lucht die vanuit een blaasbalg wordt gepompt door een aantal losse pijpen die geopend en gesloten worden door zogeheten tongen en dat bespeeld wordt vanaf een of meerdere klavieren waarmee die tongen in beweging worden gebracht; pijporgel

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een orgel…

is een muziekinstrument

  • [Afmeting] is vaak zeer groot
  • [Geluid] brengt een klank voort die een hele ruimte lijkt te vullen; kan door gebruik van registers klanktimbres voortbrengen die lijken op die van andere instrumenten, vooral koperblazers en houtblazers
  • [Uiterlijk] ziet er vaak monumentaal, majestueus, imposant uit; heeft vaak een hoog en breed orgelfront met de vele orgelpijpen naast elkaar, vaak gevat in gesculpteerd hout
  • [Bouw] bestaat in hoofdzaak uit een grote orgelkast met de orgelpijpen en de windladen; heeft, als het een groot orgel is, vaak ook een rugpositief, een kleinere orgelkast met een apart klavier; is verbonden met een blaasbalg die eertijds met de voeten bediend werd door een orgeltrapper of calcant, maar wordt tegenwoordig vooral bediend met een elektrische ventilator; heeft in de orgelkast een aantal rechtopstaande orgelpijpen, die onderaan voorzien zijn van een klep die tong genoemd wordt; heeft aan de voorkant van elke orgelpijp vrij ver naar onderen een aan de benedenkant terugwijkend venster waarvan de scherpe bovenrand labium wordt genoemd en de grootte van het venster opsnede; heeft voor elke afzonderlijke toon een of meer pijpen die, als het er meer zijn, een verschillende klankkleur hebben die kan geselecteerd worden met de registerknoppen; beschikt over een of meer met de hand bespeelde klavieren die ook manualen genoemd worden en die inwendig verbonden zijn met de tongen om ze te openen en te sluiten; heeft meestal een voetklavier in de vorm van lange houten staven dat ook het pedaal genoemd wordt en dat verbonden is met de grootste pijpen die tevens de laagste tonen voortbrengen en die op het orgelfront vaak gegroepeerd staan in zogenaamde pedaaltorens aan de zijkanten of in het midden van het pijpwerk; heeft een tot soms vijf of meer klavieren die samen de claviatuur genoemd worden; heeft naast de klavieren een aantal manuele of elektrische registerknoppen waarmee men de registertractuur, de selectie van pijpen met eenzelfde klankkleur, bedient; heeft vaak een zwelpedaal of een zwelkamer om volumeverschillen tot stand te brengen
  • [Materiaal] is meestal vooral van hout gemaakt; heeft metalen pijpen, in de regel een legering van tin en lood; heeft soms houten pijpen
  • [Soort] is een aerofoon; is een klavierinstrument
  • [Functie] wordt vanwege zijn omvang vooral in grote ruimtes gebruikt, met name in kerken en concertzalen; wordt vooral gebruikt in de westerse kerkmuziek en in de klassieke muziek; komt ook, in een kleinere uitvoering, voor als huiskamerinstrument
  • [Gebruiker] wordt bespeeld door een organist
  • [Producent] wordt gemaakt door een orgelbouwer

Algemene voorbeelden


Het orgel werkt met lucht aan de hand van een elektrische ventilator. Vroeger werkte ze met trappen waarbij lucht door de pijpjes naar het orgel werd geblazen. De pijpjes zijn op de mm. juist gemaakt en zijn vervaardigd uit tin voor een mooie heldere klank. De grootte van de kleppen bepalen de juiste toonhoogte.

http://www.seyen.be/toerisme/Gidsbeurten/Algemeen/body_algemeen.html

Met zijn vier klavieren, 42 registers en 2769 pijpen werd dit orgel beschouwd als een van de mooiste van het land.

http://users.pandora.be/herkenrode/abdij_herkenrode.htm,

Eindhoven bezit daarmee na Amsterdam, Rotterdam en Haarlem als vierde Nederlandse concertzaal een orgel boven het orkestpodium.

NRC,

Combinatiemogelijkheden


als subject bij een werkwoord


  • klinken
  • spelen
  • zwijgen

Achter haar speelde een orgel en een koor zong een hymne.

De dood van Matti Bonner, Dermot Healy,

Hij huurt de hele zweefmolen voor zichzelf af, - en insisteert dat het licht daarbij in volle glorie zal branden en het orgel met donderende kracht zal klinken.

Winterlicht. Een vergeetboek, Jeroen Brouwers,

Het orgel speelt en de gemeente zingt.

NRC,

De kerk versoberde in de vasten haar liturgie: paars was de hoofdkleur, de missen duurden langer vanwege meerdere lezingen, het orgel zweeg en vanaf Passiezondag werden alle kruisen en beelden met paarse doeken bedekt.

http://www.kdc.kun.nl/roomsch/roomsch.html

als object bij een werkwoord


  • het orgel bespelen
  • een orgel bouwen
  • een orgel inwijden
  • een orgel restaureren
  • het orgel stemmen

Als negenjarig ventje bespeelde hij het orgel van de Gereformeerde kerk in zijn geboorteplaats, luttele jaren daarna trad hij samen met het Christelijk Mannenkoor in Steenwijk en regio op.

Meppeler Courant,

De Melsense kerkfabriek wil het orgel van de Sint-Stefanuskerk laten restaureren, de kerkfabriek van Bottelare het beeldhouwwerk in het portaal van de Sint-Annakerk.

De Standaard,

In Duitsland bouwde Cavaillé-Coll geen orgels en ontstond een geheel eigen romantische orgelstijl die wat betreft de klank meer geënt is op de grondtonigheid van ieder register en het disponeren van zeer zachte, liefelijke stemmen, en soms doorslaande tongwerken.

http://vandenheuvel-orgelbouw.nl/philosophy/ISO_mid2_nl.htm

Als 23-jarige kreeg Jan L. van den Heuvel te Dordrecht in 1970 de opdracht om een 32 stemmen tellend orgel te bouwen, verdeeld over 3 klavieren en vrij pedaal.

http://www.singelkerk.nl/html/orgel.htm,

Met assistentie van de kapelaans A. Broekman en J. Bles kon pastoor Van Dam op 21 november 1948 het nieuwe orgel inwijden.

http://www.st-jan.nl/info/index.html

Vanmiddag ga ik het orgel nog stemmen en maandag gaat die de deur uit.

Meppeler Courant,

met adjectief ervoor


  • een barok orgel
  • een historisch orgel
  • een klassiek orgel
  • een majestueus orgel
  • een monumentaal orgel
  • een romantisch orgel
  • het groot orgel
  • het grote orgel

Op de derde Donderdag Meppeldag verzorgt Nico Verrips, de vaste bespeler van het monumentale orgel in de Grote- of Mariakerk, het marktconcert.

Meppeler Courant,

Het grote orgel boven de ingang is van de fa. Maarschalkerweerdt uit Utrecht en gerestaureerd door de fa. Vermeulen uit Weert, Nederland.

http://www.redemptoristen.nl/Paramaribo/Geschiedenis/histor01.htm

Het begint op de cd allemaal in de prachtige kathedraal van Canterbury (Canterbury Choral) om weg te dromen op de prachtige klanken van een majestueus orgel.

Meppeler Courant,

Alleen het barokke orgel wacht nog op renovatie.

De Standaard,

Mijn vader, József Angster, was Hongaars orgelbouwer en gaf leiding aan een bloeiend orgelbouwbedrijf dat was gespecialiseerd in romantische orgels, in de lijn van de Franse bouwer Cavaillé-Coll.

Reformatorisch Dagblad,

Door de medewerking van een tweetal organisten en de aanwezigheid van zowel een koor als een groot orgel werd de zang van de cantorijen (die in het koor opgesteld stonden) begeleid vanaf het koororgel en de samenzang vanaf het groot orgel.

http://www.nsgvbreda.nl/article_view.php?article_id=158,

Een land dat mondiaal gezien het hoogste aantal historische orgels per vierkante kilometer telt heeft wellicht in de toekomst nauwelijks nog genoeg bespelers voor deze voorname instrumenten.

Meppeler Courant,

De bestaande klassieke orgels die zich in onze minder en minder bezochte kerken bevinden zijn helaas een bijna vergeten kunstpatrimonium geworden.

http://users.pandora.be/dirk.viaene/orgel_11.htm

Ik sloop stiekem de kerk binnen om op het groot orgel ten gehore van God en klein Pierke het "Völker, hört die Signale" te laten weergalmen.

De Standaard,

met voorzetselgroep


  • het orgel van de Maranathakerk
  • het orgel van de Sint-Agathakerk

Op een van die septemberdagen bespeelde ik het gloednieuwe orgel van de Maranatha-kerk.

Het woeden der gehele wereld, Maarten 't Hart,

Het orgel van de Sint-Agathakerk in Sint-Agatha-Berchem werd in 1905 gebouwd door de bekende Brusselse orgelbouwer Salomon Van Bever.

De Standaard,

in voorzetselgroep


  • aan het orgel

Ditmaal kozen we voor Viernes Messe Solennelle, in 1901 met Charles-Marie Widor aan het orgel in première gegaan.

http://www.orgelpark.nl/pages/agenda/voorstelling/34608

  • achter het orgel

Nico Verrips knipt het licht aan en neemt plaats achter het orgel.

Meppeler Courant,

De jongen achter het orgel was er eindelijk in geslaagd zich door Buxtehude heen te werken.

De groene jager, Roger Pieters,

  • op het orgel
  • op orgel

Het koor werd begeleid op orgel en piano door Harry Hamer en stond onder leiding van dirigent Willem Hendrik Zwart uit Kampen.

Meppeler Courant,

Het is een grote wens van hem om ooit eens op het orgel in de kerk van Paasloo te kunnen spelen.

Meppeler Courant,

  • een triosonate voor orgel
  • een bewerking voor dwarsfluit en orgel

Hij zei: 'Ik heb hier een bewerking voor dwarsfluit en orgel van de sinfonia uit cantate 106 van Bach.'

Het woeden der gehele wereld, Maarten 't Hart,

Tot aan dat moment [...] was ik er [...] altijd vaag van overtuigd geweest dat de cantates van Bach gelegenheidswerken waren, niet van het niveau van de voor mij toen al zo kostbare schatten: het dubbelconcert voor twee violen, het vioolconcert in E, de Matthäus Passion, de zes triosonates voor orgel, de fluitsonate in b-klein.

Het woeden der gehele wereld, Maarten 't Hart,

Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


orgel 1.1

muziekspel op een orgel; orgelspel

Betekenisbetrekking


metonymie
Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

Semagram (extra betekenisinformatie)


Orgel…

is spel

      Combinatiemogelijkheden


      als object bij een werkwoord


      • orgel spelen

      Hij had de indruk dat we op dezelfde golflengte zaten, dit keer omdat hij orgel speelde en ik in de klassieke muziek zat.

      Lachen; Marlene Dietrich; Plattegrond van de oppervlakte, Dave Goldstein,

      Vaak blijkt dat iemand die behoorlijk orgel speelt of aardig de maat kan slaan toch onvoldoende bagage heeft om tot werkelijk evenwichtige keuzes te komen.

      Meppeler Courant,

      In deze kerk speelde César Franck orgel.

      De Standaard,

      Woordfamilie


      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      orgel 1.2

      vaardigheid in het bespelen van het orgel; techniek van het orgelspel; kunde van het orgelspel

      Betekenisbetrekking


      metonymie
      Betrokken betekenissen 1.0 : 1.2

      Semagram (extra betekenisinformatie)


      Orgel…

      is een vaardigheid

          Algemene voorbeelden


          Vanaf 1892 tot 1921 was August De Boeck als organist verbonden aan enkele kerken. Van 1892 tot 1894 was hij organist in de Onze Lieve Vrouw ter Noodt-kerk te Merchtem; van 1894 was hij organist in de St. Bonifaciuskerk te Elsene en vanaf 1900 tevens in de kloosterkerk van de Ongeschoeide Karmelieten te Elsene (Guldenvlieslaan). Vermelden we tevens dat hij van 1885 tot 1902 assistent orgel was in het Conservatorium te Brussel.

          http://www.orgelkunst.be/publicaties.nl/publicaties.nl.html

          Combinatiemogelijkheden


          als object bij een werkwoord


          • orgel doen
          • orgel studeren

          Hij studeerde daarna orgel aan het Amsterdamsch conservatorium en volgde lessen op de Protestantse Kerkmuziekschool in Utrecht.

          Meppeler Courant,

          Omdat ik dat allemaal zo leuk vond ging ik ook orgel doen.

          Meppeler Courant,

          Auke de Boer studeerde orgel, kerkmuziek en schoolmuziek en momenteel volgt hij de beiaardopleiding aan de Nederlandse beiaarschool in Amersfoort.

          Meppeler Courant,

          met substantief ervoor


          • een docent orgel

          Theo Jellema, docent orgel en theorie (Conservatoria Arnhem en Groningen) en organist te Franeker, vertolkte zijn eigentijdse 'Prelude over de melodie van Gezang 83' met een beschouwende inslag en de meeslepende 'Litanies' van de jonggestorven Jehan Alain (1911- 1940).

          Meppeler Courant,

          Woordfamilie


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          orgel 1.3

          muziek die geschreven is voor of uitgevoerd wordt op het orgel

          Betekenisbetrekking


          metonymie
          Betrokken betekenissen 1.0 : 1.3

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Orgel…

          is muziek

              Algemene voorbeelden


              Brugge (25.07 tot 10.08) legt zich traditioneel toe op de oude muziek en op internationale wedstrijden, deze keer met speciale aandacht voor orgel, Italiaanse barok en Engelse muziek.

              De Standaard,

              Eigenlijk zou er nu een aangenaam in het gehoor liggend stukje treurmuziek moeten klinken, een beetje orgel, een beetje tromp, een beetje viool, een beetje hobo, in de componeertrant van Christoph Willibald, om bij aan vroeger te denken [...], en om daar dan langzaam erg, erg triestig bij te worden.

              Zonder trommels en trompetten, Jeroen Brouwers,

              Combinatiemogelijkheden


              als subject bij een werkwoord


              • aanzwellen

              Het orgel in de kathedraal zwelt aan, maar houdt even abrupt weer op.

              NRC,

              Woordfamilie


              Als deel van een afleiding


              Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


              orgel 1.4

              iemand die orgel speelt; organist

              Betekenisbetrekking


              metonymie
              Betrokken betekenissen 1.0 : 1.4

              Semagram (extra betekenisinformatie)


              Een orgel…

              is een persoon

                  Algemene voorbeelden


                  Een grootbezet symfonieorkest, een bühne-orkest van twaalf musici, inclusief orgel, een grootbezet koor van zo'n honderd mensen, zeventien solisten en twaalf kleinere solistenrollen.

                  http://www.teleac.nl/opera/meistersinger/dirigent.shtml

                  orgel 2.0

                  afbeelding

                  Bron: pietplaat
                  ( CC BY-NC 2.0 )

                  muziekautomaat waarin een handmatig of mechanisch gedraaide of in recenter tijden ook computergestuurde muziekrol een pijporgel en eventueel ook andere instrumenten, vooral slagwerk, in werking stelt en die hoofdzakelijk wordt gebruikt om op straat een feestelijke stemming te scheppen, of vooral vroeger, als "orkest" bij volkse dansfeesten; draaiorgel

                  Semagram (extra betekenisinformatie)


                  Een orgel…

                  is een automaat; is een inrichting

                      Algemene voorbeelden


                      Tijdens de manifestatie komen er vijf draaiorgels uit vijf verschillende steden: De Kleine Troubadour uit Kampen, De Adriaen uit Haarlem, De Engele Kast uit Franeker, De Spaanse Dame uit Hellendoorn en natuurlijk De Parel. De orgels spelen vanaf 14.00 uur op het Kerkplein. Naast deze orgels zijn er ook een aantal handdraaiorgels en stationaire motoren aanwezig.

                      Meppeler Courant,

                      Vanwege het gewicht (al gauw zo'n dertig kilo!) zette de orgeldraaier op den duur een poot onder zijn orgel; nog later gebruikte hij een wagentje.

                      http://www.museumspeelklok.nl/speelklok/nl/spreekbeurt.2004.doc

                      Zaterdag was het voor het eerst dat het orgel weer in het stadsbeeld verscheen.

                      Meppeler Courant,

                      Zo speelden halverwege de jaren dertig alleen al in Amsterdam dagelijks meer dan dertig orgels op straat.

                      http://www.draaiorgel.org/nederlands/index.htm

                      Combinatiemogelijkheden


                      in voorzetselgroep


                      • aan het orgel draaien

                      Door luidsprekers schallen kinderliedjes. Een orgelman draait aan zijn orgel. In een café aan een plein drinken ze warme chocolademelk.

                      Liefdesdood, Oscar van den Boogaard,

                      Woordfamilie


                      Als deel van een afleiding


                      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                      orgel 3.0

                      afbeelding

                      Bron: Joe Whited
                      ( CC BY-SA 2.0 )

                      klavierinstrument dat tonen voortbrengt die ongeveer als die van een orgel klinken maar waarvan de klank in plaats van door wind wordt gevormd met elektrische of elektronische middelen en dat bovendien van een bescheidener formaat is dan het pijporgel

                      Semagram (extra betekenisinformatie)


                      Een orgel…

                      is een muziekinstrument

                      • [Afmeting] heeft vergeleken met het pijporgel bescheiden afmetingen
                      • [Geluid] brengt klanken voort die het geluid van een pijporgel dicht benaderen; kan vaak door middel van ingebouwde software het timbre van vele instrumenten nabootsen
                      • [Uiterlijk] ziet er vaak uit als een meubel dat lijkt op een lessenaar; heeft in een eenvoudigere vorm het voorkomen van een platte kist op poten
                      • [Bouw] heeft een klavier en registerknoppen, ingebouwd in een meubel of een kist waarbinnen zich de elektronische inrichting bevindt waarmee het geluid wordt voortgebracht; beschikt over luidsprekers voor de geluidsversterking
                      • [Functie] wordt vooral gebruikt in de popmuziek en de jazz; wordt wel eens gebruikt in kerken waar men niet over een pijporgel beschikt

                      Algemene voorbeelden


                      De grotere instrumenten zoals een drumstel, een orgel moet je hen zelf ter beschikking stellen.

                      De Standaard,

                      De kreten "Halleluja!' en "Praise the Lord' en het volle Hammond-geluid van het orgel omgaven de in vervoering dubbelklappende Houston.

                      NRC,

                      Hierdoor waren minder instrumenten nodig, een paar gitaren, drums en een orgel werden de standaard instrumenten van rocksteady.

                      http://www.students.cs.uu.nl/people/jvreeken/HTMLs/Nl/inleiding.htm

                      Hij bleef platen maken tot hij niet meer kon (persoonlijke soloplaten als Pictured Within, klassieke composities, pretentieloze live-albums met The Jon Lord Blues Project) en speelde in de 'tussenjaren' 1978-1984 zelfs even in hardrockband Whitesnake, maar Jon Lord zal toch altijd de man blijven van Child In Time en Smoke On The Water, de muziekintellectueel die van het orgel een hardrockinstrument maakte.

                      http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3380/muziek/article/detail/3287670/2012/07/17/Jon-Lord-maakte-het-orgel-tot-hardrockinstrument.dhtml

                      Heb je bijvoorbeeld, een orgel en raak je een beetje uitgekeken, op de dikwijls weinige instrumenten. Dan kun je midi in laten bouwen. Er komt dan een elektronische print in uw orgel, die verbonden is met de toetsen. Je kunt dan een midimodule kopen, dit is een kastje waarin soms wel honderden instrumenten zitten.

                      http://www.muziek-gg.com/

                      Combinatiemogelijkheden


                      met adjectief ervoor


                      • een elektrisch orgel
                      • een elektronisch orgel

                      Met de speelhulp intonatie - die zich op sommige elektronische orgels bevindt - kan de organist omschakelen van een romantische intonatie naar een barokke intonatie.

                      http://users.pandora.be/dirk.viaene/orgel.htm#Het%20oudste%20orgel%20ter%20wereld,

                      Maar het liep anders, en hij kwam bij Philips terecht, om er aan elektrische orgels te werken.

                      De Standaard,

                      Hij houdt de buren wakker totdat het elektronische orgel dat zijn familie op een kinderwagenonderstel rondzeult, ook in gereedheid is gebracht om een daverend flamencodeuntje tegen de gevels op te zwepen.

                      De Standaard,

                      in voorzetselgroep


                      • aan het orgel

                      Ik knikte naar de jongens van school: aan het orgel zat een klasgenoot van Damien, een jongen met een Lennonbrilletje. En aan het drumstel een Algerijnse jongen die nog niet zo lang bij ons op school zat. Een lange magere met rood haar tot zijn middel, die ook meespeelde, kende ik niet.

                      Bas, Annie Van Keymeulen,

                      • op orgel

                      Ik ben een groot liefhebber van toetsen in welke vorm dan ook en de Godfather of Keys is wat mij betreft Ray Manzarek. Een ongeëvenaarde kunstenaar op orgel en electrische piano (wat ik misschien wel het instrument met het allermooiste geluid vind) is niet meer.

                      http://abubakaridevries.wordpress.com/2013/05/21/de-dood-van-een-virtuoos-een-eerbetoon-aan-ray-manzarek-the-doors/

                      Woordfamilie


                      Als deel van een afleiding


                      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                      orgel 3.1

                      muziek voortgebracht door een orgel; orgelmuziek

                      Betekenisbetrekking


                      metonymie
                      Betrokken betekenissen 3.0 : 3.1

                      Semagram (extra betekenisinformatie)


                      Orgel…

                      is muziek

                          Algemene voorbeelden


                          "Work On Hit" bevat acht miniatuurtjes met agressieve gitaar, doordringend orgel en dwingende ritmes.

                          De Standaard,

                          Eenvoudig en compact, beetje gitaar, nog een beetje gitaar (Jeroen), beetje orgel, goed ritme en gedreven zang met soul.

                          http://www.aliceinwonderbra.nl/

                          orgel 4.0

                          inrichting waarmee door middel van een klavier zaken in werking worden gezet op een wijze die gedicteerd wordt door het klavierspel

                          Betekenisbetrekking


                          metafoor
                          Betrokken betekenissen 1.0 : 4.0

                          Semagram (extra betekenisinformatie)


                          Een orgel…

                          is een inrichting

                          • [Bouw] bestaat uit een klavier dat verbonden is met een aantal zaken die erdoor in werking gebracht moeten worden
                          • [Functie] dient om een groep van samenhangende zaken op een bepaalde manier te doen werken of te doen bewegen

                            Algemene voorbeelden


                            Je bent aangekomen in het 'voorportaal', bestaande uit een orgel van dansende fonteinen.

                            NRC,

                            Woordfamilie


                            Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen