A - Met betrekking tot Friesland
Fries 1.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een Fries…
is een persoon
- [Plaats] woont in Friesland
- [Plaats van herkomst] is afkomstig uit Friesland
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] beheerst naast het Nederlands meestal ook de Friese taal
Algemene voorbeelden
Geboren als Fries heb ik mijn leven lang Fries gesproken, met Friezen uiteraard. Mijn beslissende literaire inspiratie kreeg ik echter niet vanuit Friesland, maar in Apeldoorn, waarheen ons gezin in 1920 was verhuisd. Het Apeldoorns gymnasium was de haard waar het apollinisch vuur voor mij ging branden: de Friese dichters die ik las moesten het afleggen tegen de glans van de toen moderne Nederlandse literatuur.
Nagenoeg alle Friezen zijn op z'n minst tweetalig en als Friesland economisch een interessantere provincie was geweest, zou die tweetaligheid hun tot voordeel zijn geweest.
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
Fries 2.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een Fries…
is een persoon
- [Groep] behoort tot de Noordzee-Germanen
- [Plaats] woonde aan de Noordzeekust van Denemarken tot aan Zeeland en had in het oosten de Saksen als buren en in het zuiden de Franken.
- [Tijd] behoort tot een volk dat in de eerste eeuw na Christus vermeld werd door de Romeinse geschiedschrijver Tacitus
Algemene voorbeelden
De Friezen waren vroeger een veel groter volk. Wonend aan de kust van Denemarken tot aan Zeeland, hadden ze in het oosten de Saksen als buren en in het zuiden de Franken. Zo stadig aan heeft het Fries plaats gemaakt voor het vanuit het binnenland naar de kust strevende Duits en dat wat later het Nederlands zou worden.
fries 3.0
Bron:
B0rder
(
CC BY-SA 3.0
)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een fries…
is een paard; is een zoogdier; is een dier
- [Kleur] is zwart
- [Bouw] heeft een compact en sterk, maar sierlijk lichaam
- [Deel] heeft volle, lange, golvende manen en langbehaarde sokken; heeft een hoog aangezette, lange hals
- [Functie] wordt gebruikt als rijpaard of als tuigpaard
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is vriendelijk, betrouwbaar en werklustig
- [Beweging] beweegt met veel kniehef
Algemene voorbeelden
Herhaaldelijk met uitsterven bedreigd is met de instandhouding van het Friese paardenras, een eeuwenoud levend cultuurbezit, bewaard gebleven. Want alleen de Fries - na de Arabier het oudste paardenras ter wereld - vertegenwoordigt het oorspronkelijke, algemeen voorkomende Westeuropese paard. In de Middeleeuwen hoofdzakelijk gebruikt als ridderpaard, was de Fries aanvankelijk eerder fors gebouwd. Later, na de uitvinding van het buskruit, pastte de fokkerij zich aan aan de groeiende behoefte van een lichter en gemakkelijker wendbaar paard en onder invloed van Arabische en Andalousische hengsten (tijdens de kruistochten) werd de Fries ranker.
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Fries 4.0
Betekenisbetrekking
| Specifiek | groep : taal |
|---|---|
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 4.0 |
Semagram (extra betekenisinformatie)
Het Fries…
is een taal
- [Groep] behoort tot de West-Germaanse talen en is verwant aan het Nederlands en het Engels
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] wordt naast het Nederlands als officiële taal gebruikt in Friesland
- [Gebruiker] is de taal van de Friezen
Algemene voorbeelden
Voor het Nederlandse cultuurleven is de Nederlandse taal van fundamentele betekenis. Tegenover de druk van de internationalisering dient de Nederlandse taal zorgvuldig en zelfbewust te worden onderhouden. Hetzelfde geldt voor het Fries als tweede erkende taal in ons land.
Fries 5.0
Algemene voorbeelden
Hier lag onder andere de Friese tjalk van Hagewoud en de 'Nooitgedacht' van Donker.
Combinatiemogelijkheden
met substantief
- het Friese volkslied
- de Friese Elfstedentocht
- de Friese meren
- de Friese taal
- de Friese vlag
- de Friese Waddeneilanden
- de Friese Waddenkust
- de Friese wateren
- Friese nagelkaas
- Fries krentenbrood
De oudste van de Halbertsma's [...] was een groot taalkundige [...]. De jongste, Eeltsje (1797-1858) [...] schreef melodieuse, lyrische, romantische verzen. Van hem is ook de tekst van 'De âlde Friezen' op een wijs van H. Chr. Schnoor [...]. Sinds 1875 wordt dat lied als het Friese volkslied beschouwd, al zijn daar wel regelmatig discussies over.
De Friese Elfstedentocht gaat over ca. 210 km.
Zelfs langs de Friese meren is het volgebouwd met bungalowparken.
Om het lezen in de Friese taal te bevorderen organiseert de Stichting It Fryske Boek tal van activiteiten.
Rookvlees, cervelaatworst, ham en reepjes katenspek op een vleesschaal, in een mandje gesneden witbrood, roggebrood en Fries krentenbrood, glazen schaaltjes met jam, stukken kaas, waaronder Friese nagelkaas, een kan met melk, een kan met karnemelk – in huis was inmiddels voor een broodmaaltijd gedekt.
Vaste verbindingen
Friese schaatsen
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Fries 5.1
Combinatiemogelijkheden
met substantief
- een Fries paard
- een Friese hengst
- een Friese merrie
De ene sectie koetspaarden bestaat uit Friese paarden van het Fries Paardenstamboek, de andere uit Gelderse en Groninger koetspaarden die behoren tot het Koninklijk Warmbloed Paardenstamboek Nederland. De beide secties koetspaarden wisselen elkaar ieder jaar af voor de Gouden Koets op Prinsjesdag.
Ik begrijp ook niet waarom mensen niet een mooi schilderij van hun Friese hengst willen hebben.
Het paard dat voor beide arresleden werd gebruikt was de 16-jarige Friese merrie 'Rinsje' van de heer A. Pen jr. uit Blesdijke.
Fries 6.0
Algemene voorbeelden
De Adviesraad bestaat uit maximaal dertien leden met een brede kennis van de nationale en internationale letterkunde en met specifieke deskundigheid op het gebied van het literair proza (fictie- en non-fictie), de literaire vertaling uit verschillende taalgebieden, poëzie, drama, jeugdliteratuur en de Friese literatuur.
Zelfanalyse, gewild en ongewild, maakte mij duidelijk dat deze Friese poëzie een nieuw psychisch compartiment van mijn innerlijk betekende: mijn gevoelsleven zocht zijn uitdrukking in de taal van mijn vroege jeugd.
B - Met betrekking tot de bouwkunst
fries 1.0
Bron:
Sieger
(
CC BY-SA 3.0
)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een fries…
is een rand; is een deel; is een zaak
- [Uiterlijk] is een brede, horizontale band versierd met beeldhouwwerk of schilderwerk
- [Deel] bestaat uit een lange band doorlopend beeldhouwwerk of schilderwerk of uit een afwisseling van metopen (stenen platen met reliëfafbeeldingen) en trigliefen (stenen platen met drie verticale sleuven)
- [Geheel] maakt deel uit van een Griekse tempel
- [Functie] dient als sierband
- [Plaats] bevindt zich tussen de kroonlijst (bovenste lijst) en de architraaf (de balk die op een rij van zuilen rust)
- [Tijd] is een bouwelement uit de klassieke oudheid
Algemene voorbeelden
De Corinthische bouworde. Dit is een variant op de Ionische bouworde. Ook deze zuil staat op een basis en de cannelures zijn door een smalle band van elkaar gescheiden. Het kapiteel is echter wel anders: het bestaat uit een kern waar acanthusbladeren omheen zitten. De bovenste bladeren zijn sterk naar buiten gekruld. Een ander verschil is dat de fries niet bestaat uit een lange band doorlopend beeldhouwwerk, maar uit een afwisseling van een metope en drie trigliefen.
Volgens Vitruvius onderscheidde de Korinthische orde zich alleen van de Dorische en Ionische door de vorm van de zuilen. Het hoofdgestel kon volgens hem zowel een Dorisch zijn, met trigliefen en metopen, of een Ionisch, met gebeeldhouwd fries en tandlijst. Gewoonlijk paste men echter het Ionische hoofdgestel toe.
Tijdens het vorige Griekse voorzitterschap voerde Mercouri enthousiast actie om waardevolle marmerbeeldhouwerken, zoals de fries van de tempel Parthenon terug te krijgen in Athene.
fries 2.0
Betekenisbetrekking
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 2.0 |
|---|
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een fries…
is een rand; is een deel; is een zaak
- [Uiterlijk] is een horizontale sierband met schilderwerk, beeldhouwwerk, mozaïek, enz.
- [Geheel] komt voor op gebouwen en monumenten, vaak in neoklassieke stijl
- [Functie] dient als decoratieve begrenzing van een muurvlak
Algemene voorbeelden
De rode baksteenwanden zijn met friezen en nissen opgesmukt.
Erachter, voorbij het speurend oog van een televisiecamera en aan het eind van tientallen meters tuin, doemt een fonkelnieuw paleis op dat in neoklassieke stijl, compleet met een enorme fries, is opgetrokken uit gepolijst graniet.
Combinatiemogelijkheden
met adjectief ervoor
- een bakstenen fries
De gevel bevatte steekbogen en een bakstenen fries met in het vlak een muizetandmotief.
met adjectivisch tegenwoordig deelwoord
- een doorlopende fries
De mozaïeken van deze kerk zijn geïnspireerd door de 11de- en de 12de-eeuwse byzantijnse voorbeelden in de kerken van Rome, Sicilië en Venetië. Zij zijn hier te vinden op architecturale onderdelen zoals de apsissen, de koepelgewelven, de boogvelden en de lange doorlopende friezen, en kerkmeubilair zoals: hoofdaltaar [...], preekstoel en biechtstoelen.
Woordfamilie
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
fries 3.0
Betekenisbetrekking
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 3.0 |
|---|
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een fries…
is een rand; is een deel; is een zaak
Algemene voorbeelden
Papieren fries om op behangpapier te kleven: universele behanglijm; fries van vinylpapier om op vinylpapier te kleven: speciale lijm voor friezen van vinylpapier; zelfklevende fries: wordt zonder lijm gehangen.
Weefsels uit die tijd tonen een bonte mengeling van mensen, dieren en planten, vaak tot zich herhalende patronen of lange friezen gerangschikt.
In de muziekzaal bracht Kars Persoon (1954) boven de houten lambrizering een muraal aan, een fries eigenlijk, van hoge, langwerpige schilderijen van een man, en profil en naar rechts kijkend.
Zwart-witte blokjes en Franse lelie-achtige guirlandes komen overal terug, van het servies tot de friezen boven de deuren en van de badkamertegels tot de suikerzakjes.
In de babykamer zijn de muren beschilderd met figuren en versierd met een fries.
fries 4.0
(kunst en architectuur; literatuur en theater)
Betekenisbetrekking
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 4.0 |
|---|
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een fries…
is een band
- [Kleur] is doorgaans nachtblauw of zwart
- [Uiterlijk] is een smal, horizontaal gordijn
- [Materiaal] is gemaakt van dikke stof
- [Functie] dient als afstopping om het theatertechnisch materiaal, bv. de lichten, voor het publiek te verbergen; dient ook om ongewenst licht tegen te houden
- [Plaats] bestaat uit achter elkaar hangende horizontale gordijnen over de hele breedte van het toneel
Algemene voorbeelden
De bovenkant van het toneel werd afgeschermd door friezen, die met de coulissen mee wisselden.