sensitivityreader

Er was een tijd dat uitgevers hun nek uitstaken om sociale grenzen te verleggen. Nu schakelen sommige uitgevers een gevoeligheidslezer in om te voorkomen dat zij grenzen overschrijden. Deze sensitivity reader leest een manuscript door op potentieel aanstootgevende passages, stereotyperingen en politiek incorrecte uitspraken. Men spreekt in dit verband ook wel van een diversiteitsredacteur.

Er is een nieuw woord voor censor: 'sensitivity reader'. [...] Wat beter is, en uitgevers ook doen, is een nieuwe druk voorzien van een inleiding die wijst op gevoeligheden die in de tijd dat het boek werd geschreven nog niet bestonden. Zoals ook bij 'foute' straatnamen en standbeelden een toelichting nuttig en nodig kan zijn. De uitgever kan daarvoor een historicus of literator inschakelen maar geen censor, ook niet als die sensitivity reader wordt genoemd.

Is de komst van sensitivityreaders goed voor de literatuur? 'De sensitivityreader zou kort na zijn intrede in onze literatuur weer met pek en veren naar de rand van de stad, nee, naar de grens van ons land moeten worden begeleid. Verder naar het oosten is er genoeg werk voor de sensitivityreader, in Noord-Korea staan er concreet een paar vacatures open. Hoe zou je het beroep in het Nederlands moeten vertalen? Gevoelighedenlezer? Dat zegt eigenlijk al genoeg. Er zullen altijd meer gevoeligheden dan gevoelighedenlezers zijn. Wat gevoeligheden betreft, blijft het dweilen met de kraan open.'

'De vraag naar sensitivityreaders komt voort uit de zorg dat er weinig of niet genoeg moeite wordt gedaan om de ander te begrijpen, of gevoelig te zijn voor het perspectief van de ander. En ze is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis. De westerse wereld reageerde paniekerig toen Edward Saids Orientalism verscheen, waarin hij de betrouwbaarheid van het westerse perspectief op de representatie van het Oosten, 'de ander', aan de kaak stelde.'

In het Engelse taalgebied bestaat de sensitivity reader al een paar jaar. De prille beroepsgroep kreeg een opkontje door wederom een rel: de fantasyroman The Continent van Keira Drake werd in 2016 teruggehaald uit de boekhandels omdat het volgens critici beledigende stereotypes van Amerikaanse indianen en Aziaten bevatte.

In een nieuwe Nederlandse bewerking voor pubers van Dante's Inferno (1320) heeft de vertaler Mohammed en Ali geschrapt, om niet onnodig lezers te kwetsen. Dit leidde deze week tot enige ophef, en bracht de gedachten terug naar een discussie eerder deze maand over de 'sensitivity reader'. Dat is een ervaringskundige meelezer die een manuscript controleert op missers over andere culturen of minderheden. Staat er kwetsend taalgebruik in? Worden personages stereotyperend beschreven? Wordt de werkelijkheid geweld aangedaan? Vergelijk het met een rechercheur die een misdaadroman meeleest. Het bestaan van de sensitivity lezer kwam voor het Nederlandse publiek aan het licht bij het relletje rond 'The Hill We Climb', het gedicht dat Amanda Gorman voordroeg bij de inauguratie van president Biden. Marieke Lucas Rijneveld zou dat naar het Nederlands vertalen, maar gaf die opdracht terug na kritiek.