uil 1.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een uil…
is een vogel; is een dier
- [Afmeting] heeft, afhankelijk van de soort, diverse afmetingen, van 20 tot 75 cm lang
- [Geluid] huilt, roept, krast, oehoet of schreeuwt; maakt een huilend, roepend, krassend, oehoeënd of schreeuwend geluid; maakt een blazend geluid als ransuil en een blaffend geluid als blafuil
- [Kleur] heeft afhankelijk van de soort, diverse kleuren, bijvoorbeeld wit, grijs of bruin, en heeft vrijwel altijd een gemengd gekleurd verenkleed
- [Bouw] is gewerveld; heeft twee poten; heeft een zeer licht, meer stevig gebouwd skelet waarin de meeste botten vergroeid zijn
- [Deel] heeft ronde ogen die naar voren gericht vast in de schedel staan en niet naar links of rechts kunnen bewegen; heeft een ronde, platte, zeer wendbare kop met 14 krachtige nekwervels waarmee de kop bijna geheel gedraaid kan worden; heeft een korte, kromme snavel; heeft krachtige, dicht bevederde poten met sterke klauwen eraan waarbij er twee klauwen naar voren gericht staan en twee naar achteren; heeft ooropeningen die soms bedekt zijn met oordeksels of oorpluimen en asymmetrisch zijn zodat de richting van het geluid beter bepaald kan worden; heeft een dicht verenpak met veel dons en franjes aan de veren die het geluid breken en waardoor de vlucht vrijwel geluidloos is
- [Voortplanting] legt eieren
- [Woongebied] komt, afhankelijk van de soort, over vrijwel geheel de wereld voor
- [Leeftijd] kan tot 46 jaar oud worden als oehoe; wordt als grote uil 20 tot 30 jaar, als middelgrote uil 10 tot 20 jaar en als kleine uil gemiddeld 10 jaar oud; wordt als jong uilskuiken genoemd
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] heeft een zeer slecht zicht en een zeer goed gehoor; is moeilijk af te richten
- [Gedrag] is een vleeseter; bouwt door zijn slechte zicht niet zelf een nest, maar nestelt in nesten van andere vogels die hij uit het nest verjaagt of doodt; nestelt op de grond, in een holle boom of in gebouwen; slaapt meestal overdag en jaagt 's nachts waarbij hij vrijwel geruisloos vliegt; spuugt braakballen uit met daarin onverteerbare etensresten als beenderen en haren; lokaliseert zijn prooien van ver, vooral op zijn gehoor, pikt de ogen van zijn prooien uit en doodt de prooien door krachtig met zijn klauwen te grijpen
- [Onderscheid of tegenstelling] heeft, in tegenstelling tot andere roofvogels, poten waaraan twee klauwen naar voren gericht staan en twee naar achteren en is moeilijker af te richten dan een valk of een buizerd
- [Voorstellingswijze] is het symbool van de wijsheid
| Rijk | Animalia; Dieren |
|---|---|
| Stam | Chordata; Chordadieren |
| Klasse | Aves; Vogels |
| Orde | Strigiformes; Uilen |
Algemene voorbeelden
Eigenlijk ergert me vooral de schijnheilige rol die de kraaien, eksters en Vlaamse gaaien spelen. Zij lijken wel de kampioenen van de zangvogels, de grote broers, de onvervaarde wrekers [...]. Het is bevreemdend dat die zangkunstenaars al de door de kraaiachtigen berokkende ellende zo snel kunnen vergeten. Nog erger dan de dagroofvogels vergaat het de uilen, die wij als symbolen van wijsheid beschouwen.
De uil heeft een lage jacht en scheert dus over de weg.
Met veertig dagen kunnen uilen enigszins vliegen.
Combinatiemogelijkheden
als subject bij een werkwoord
- roepen
Nachtdieren, een uil roept en een dier met groene ogen schicht over de rand van de hoge schoolmuur.
Er is ook een koning van Frankrijk, die zo sluw was als een vos, die versleten kleren droeg en in een kasteel woonde met een lugubere naam: Plessis-les-Tours. 's Nachts riepen de uilen en krasten de raven en kreunden de verroeste windijzers.
met adjectief ervoor
- een jonge uil
- een kleine uil
- een witte uil
Jonge uilen, die al wel kunnen klimmen, maar nog niet vliegen, zitten soms overdag schijnbaar hulpeloos op een tak in het bos ('takkelingen').
Het gaat over een kleine uil die al slapend uit het nest valt. Hij doet zich geen pijn, want de bosgrond is zacht.
Op de eerste prent moet je op zoek naar een bonte hond, op de tweede naar diezelfde hond én naar een wijze, witte uil, op de derde opnieuw naar de hond en de uil en ook naar een roetzwarte poes.
met adjectivisch voltooid deelwoord
- een opgezette uil
Opgezette uilen in huis brengen ongeluk, zei de Wezeldoder sidderend van ingehouden toorn.
met voorzetselgroep
Voorzetsel: in
- een uil in de schuur
- uilen in de schuur
'En ik vraag me ook voortdurend af hoe het zijn driejarige dobermann is vergaan – terwijl ik hier zelf in dit knusse huisje zit met regen op het raam, Rekel in zijn mand en Frits en Vera in de buurt, met hagedissen in het nachtegalenbosje, kippen op de cour, uilen in de schuur en een prachtig stel koeien in de wei.'
in voorzetselgroep
- de roep van de uil
- de roep van een uil
- het geroep van de uil
- het geroep van een uil
- een schreeuw van een uil
Ergens ver boven hen in het bos klonk de roep van een uil.
Het geroep van een uil over een stad betekende verwoesting en dood.
Als het donker werd en de stilte als een wurgkussen neerkwam op het bos, slechts doorbroken door de schreeuw van een uil of een stervend dier, werd het steeds moeilijker om Joel op een afstand te houden.
Vaste verbindingen
als uilen onder (de) bonte kraaien zijn
-
Vormvariant: als uilen bij (de) bonte kraaien zijn
niet bij elkaar passenFriedrich werd meteen mijn kameraad. Met Arnold, zoon van de bekende straatfotograaf [...]. Met z'n drieën werden wij op school gezien als uilen onder de bonte kraaien. Voor de buurt had ik het ver geschopt: ik zat op een rijkeluisschool, en soms werd ik uitgescholden voor 'opschepper!'.
de uil van het spel zijn
-
Vormvariant: de uil zijn
Vormvariant: de uil onder de mussen zijn
((vooral) in België )het slachtoffer zijn; de dupe zijnSynoniem: het kind van de rekening zijn
Nog voordat de eerste slag weerklonk, stortte de Wezeldoder zich in het zilveren licht. Dat was dom van hem, en hij besefte het dadelijk, maar de euforie van dat ogenblik had hem tot nog dwazere dingen kunnen verleiden. Een moment later was hij de uil onder de mussen, de uil van het spel.
een uil vangen
-
(
(vooral) in België )een dutje doen; een slaapje doen; kort slapenMeestal in de verkleinvorm een uiltje vangen of een uiltje knappen; zie het lemma uiltje.Na het dessert trok vader De Vries zich terug in zijn kantoor om een forse uil te vangen, en terwijl Bruno uitgebreid in bad ging, maakten Alida en Gemma samen hun huiswerk.
in het jaar één, als de uilen preken
-
Vormvariant: in het jaar dat de uilen preken
over zeer lange tijd; zeer lange tijd geleden't Is misschien in het jaar dat de uilen preken, maar in orde komt het, beweert vader zwak.
Bij telefonie (vast en gsm) smijten alle operatoren formules om je oren waarbij je met een vast bedrag bijna onbeperkt kan bellen. Ik ben er heilig van overtuigd dat internet ook in die richting zal evolueren. Ooit. En liefst niet in 't jaar dat de uilen preken.
De uitdrukking "in 't jaar één als de uilen preekten", was uit Pulle afkomstig. In het jaar 1801 immers, toen de Sansculotten de kerken gesloten hadden en geen pastoor die nog mocht betreden, werd in de kerk van Pulle het negentiende Wereldcongres van de Kerkuilen gehouden. De debatten waren zo heftig geweest, dat sommige Pullenaars dachten dat er uilen aan het prediken waren in hun kerk.
Spreekwoorden
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
- arenduil
- baarduil
- blafuil
- boeboekuil
- boekuil
- bosuil
- briluil
- doodsuil
- dwerguil
- havikuil
- holenuil
- katuil
- kerkuil
- knuffeluil
- koekoeksuil
- konijnuil
- kortooruil
- langooruil
- laplanduil
- maskeruil
- moederuil
- nachtuil
- oeraluil
- ooruil
- potuil
- ransuil
- ruigpootuil
- schreeuwuil
- sneeuwuil
- snorrebaarduil
- sperweruil
- stadsuil
- steenuil
- straatuil
- valkuil
- velduil
- visuil
- zaaguil
Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen
- uilenbal
- uilenbord
- uilenbraaksel
- uilenbril
- uilenbrug
- uilenbuil
- uilenburcht
- uilencafé
- uilenei
- uilenfamilie
- uilengat
- uilengekras
- uilengeluid
- uilenhoed
- uilenhuis
- uilenjacht
- uilenjong
- uilenkast
- uilenkoning
- uilenkop
- uilenkoppel
- uilenleven
- uilennest
- uilenpaar
- uilenpoot
- uilenresten
- uilenruïne
- uilensoort
- uilenspiegel
- uilenstem
- uilenveer
- uilenvlucht
- uilgeschreeuw
- uilskuiken
- uilvalk
uil 1.1
Betekenisbetrekking
| Betrokken betekenissen | 1.0 : 1.1 |
|---|
Algemene voorbeelden
Toen hij bezig was met het aanbrengen van een nieuw waxinelichtje in de voet van de uil, hoorde hij de sleutel in het slot van de voordeur.
De ochtend. Langs Mieke's spulletjes, bibelots en twee boekensteunen in de vorm van uilen, dreven schaduwen over ons bed.
Elke zondag in februari zijn er in het Dierenpark Amersfoort activiteiten die te maken hebben met vogels. In het restaurant De Olifant kun je informatie krijgen over vogels en hun gedrag, hun woonomgeving en voeding. Ondertussen zijn daar dan poppenmaaksters aan het werk aan zelfgemaakte vogels. Ook kun je uilen en papegaaien kleuren, knippen en vouwen in het snelbuffet. Tussen 11u en 11u30 wordt er voorgelezen over vogels in het Kombuis op de Ark van Amersfoort en daarna zijn er pannenkoeken om te versieren.
Toen zag ik de uilen. Een kandelaar als uil. Een grote uil tegen de deur. Uilen met touwtjes aan het plafond. En nog véél meer uilen op alle kasten. De journalist likkebaardde.
In plaats daarvan slingerende lijnen, kristallen, kubussen, cirkels en staafjes, met daartussen - als figuratieve herkenningstekens - een beukeblad, een zonnetje, een muis en een uil verscholen in het watermerk.
Vaste verbindingen
Woordfamilie
Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen
uil 2.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een uil…
is een persoon
Algemene voorbeelden
Ik ben geen uil, dacht Nico. Hij liet helemaal niets merken van zijn gevoelens toen hij opnieuw met Olga in de lift stond, op weg naar haar loft, naar haar bed.
Martha was het zwarte schaap geweest van de Westvlaamse tapijtentycoons De Clerck, een amalgaam van inteeltgebroed, foutieven in de oorlog, omhooggescheten boeren, foefelaars, dieven, subsidieverslinders, boeven en zeker geen uilen, van wie sommigen het in de loop van de moderne geschiedenis dan ook tot minister hadden geschopt en anderen zo veel geld bij elkaar hadden geschraapt, over de rug van hun arbeiders en van de staat, dat ze dachten dat ze voor de rest van hun bestaan boven de wet stonden.
Guggenheimer las mee, en zei: 'Prima genoteerd, Crommenie. Je bent bij lange geen uil heb ik ineens de neiging te denken'.
Combinatiemogelijkheden
met adjectief ervoor
- een domme uil
Een bloedbad zou een catastrofe betekenen voor het nageslacht. Geen strategie, maar wel diplomatie; geen gekrenkte ijdelheid, maar wel eerlijke bekommernis. "Wat is er van Asera geworden?" vroeg hij met een macabere grafstem. "Dood. Vermoord door de mensen," antwoordde de Wezeldoder beduusd. "De domme uilen!" gromde Zijne Majesteit.
Vaste verbindingen
Woordfamilie
Als deel van een afleiding
uil 3.0
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een uil…
is een vlinder; is een insect; is een dier
Wetenschappelijke naam: Noctuidae
| Rijk | Animalia; Dieren |
|---|---|
| Stam | Arthropoda; Geleedpotigen |
| Klasse | Insecta; Insecten |
| Orde | Lepidoptera; Vlinders |
| Familie | Noctuidae |
Algemene voorbeelden
In het nieuw verschenen gidsje 'dagactieve nachtvlinders', een wetenschappelijke mededeling van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, staan de uilen, de tandspinners, de bloeddrupjes enzovoort nu overzichtelijk bijeen.