kop


kop 1.0

bovenste lichaamsdeel van een dier, overeenkomend met het hoofd bij de mens; hoofd van een dier
Van een paard wordt vaak gezegd dat het een hoofd heeft in plaats van een kop, omdat het beschouwd wordt als een edel dier.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een kop…

is een lichaamsdeel; is een deel; is een zaak

  • [Vorm] is min of meer rond of spits
  • [Waarneembaarheid] is wel of niet duidelijk onderscheiden van de romp door een hals of nek
  • [Deel] bevat de zintuigen; bevat de ogen, oren, snuit (neus) en bek; bevat bij insecten vaak ook voelsprieten; bevat bij hogere diersoorten de hersenen
  • [Plaats] is het voorste of bovenste lichaamsdeel van een dier; is het voorste segment van een spin of insect

Algemene voorbeelden


De hond lag met zijn kop op haar schoot en sliep, doodmoe maar voldaan.

Poot: verhalen over de hond, Midas Dekkers,

Toen ik halverwege was dook ineens de kop van een zeehond naast me op, de druppels zeewater glinsterden aan zijn snorharen en hij keek monter uit zijn ogen.

De steen der wijzen, J.M.A. Biesheuvel,

Met de kop of het achterlijf stoot het insect tegen de kleefschijfjes en neemt het stuifmeel mee.

Acacialaan, Koen Peeters,

De bij heeft geen longen om adem te halen zoals wij, maar haalt adem door fijne buisjes die door het hele lichaam lopen. De kop bevat de ogen, de voelsprieten, de monddelen met sterke kaken en de zuigtong.

http://home.hccnet.nl/f.rutten/,

Het pronkstuk van mijn aquarium is een Acanthurus japonicus. Deze doktersvis is prachtig gekleurd. Het lijf is lichtbruin tot grijs en is omzoomd met een gele rand. De rugvin is evenals de kop donker gekleurd en heeft een prachtige oranje band. Met zijn witte staart en vlek op de kop is deze vis een niet zo fel gekleurde maar ik zou haast zeggen "sjiek" gekleurde verschijning in de bak.

http://zeester.vinden.nl/index2.html

De zandhagedis is een nogal zwaar gebouwde hagedis met een forse kop.

http://www.dasenboom.nl

Combinatiemogelijkheden


als object bij een werkwoord


  • een dier de kop afslaan
  • een dier de kop afsnijden

Toen ik ziek was geworden, klappertandend en met dikke keel in bed bleef, hoge koorts had en [...] ze natte lappen met azijn op mijn voorhoofd legde om de hitte te doven, had onkel Fritz een hoen met de bijl de kop afgeslagen voor de kippebouillon.

De Hunnen. Dl. 2: Bevrijding, Jan Cremer,

Ze had de boer uitgescholden, de boer had teruggeschreeuwd dat hij aan de CCD-beambten zou melden dat ik het was die al zijn goede kippen de kop afsneed.

De Hunnen. Dl. 2: Bevrijding, Jan Cremer,

in voorzetselgroep


  • een beest een klap op de kop geven
  • een beest een klap op zijn kop geven
  • een dier bij de kop pakken
  • een dier bij zijn kop pakken

Alhoewel iedere beweging de lus om zijn nek aantrok, worstelde het konijn het eerste kwartier tegen de houten paal achter hem [...]. Franklin hoorde zijn ouders in de kamer ruziemaken. Dat dit geen methode was. Dat hij het stomme beest een klap op zijn kop moest geven. Waarop zijn vader riep dat het altijd zo gedaan werd.

Franklin, Thomas Lieske,

Een kleine setter kreeg hem te pakken in het kwetsbare vlees van zijn hals. De scherpe pijn maakte hem razend. Woede, adrenaline, kracht. Hij greep de setter bij de kop en zwaaide hem als een knots in het rond.

Bedorven vlees, John Vermeulen,

met ander, nevengeschikt substantief


  • kop en staart

Aan de rand van de weg bleef Misha altijd onderdanig staan, met zijn kop en staart omlaag, zijn ogen half dicht en zijn oren beleefd gevouwen.

NRC,

Vaste verbindingen


Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


kop 2.0

(informeel; (vooral) gesproken taal)

hoofd van een mens
In een aantal verbindingen in metonymische toepassing op een deel van het hoofd, bijvoorbeeld de mond in hou je kop, of in toepassing op de hele persoon in de koppen tellen of bekende kop.

Betekenisbetrekking


generalisering
Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een kop…

is een lichaamsdeel; is een deel; is een zaak

      Hoofdsemagram: hoofd


      Algemene voorbeelden


      Ik heb pijn in mijn kop, zei ze en wreef met de rug van haar hand een paar keer over haar voorhoofd.

      Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

      Combinatiemogelijkheden


      met adjectief ervoor


      • een kale kop
      • een rode kop
      • een rooie kop

      De zon teistert zijn natte rug, zijn kale kop.

      Een soort Engeland, Robert Anker,

      Wat heb je een rooie kop, zei moeder, toen ik de keuken binnenkwam. Ze streek haar hand langs mijn voorhoofd en zei: wat heb je uitgevoerd, je zweet als een otter.

      Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

      met adjectivisch voltooid deelwoord


      • een kaalgeschoren kop
      • een verweerde kop

      Ik ben met een kaalgeschoren kop op de set verschenen en de regisseur vond dat prima.

      De Standaard,

      Hij had een verweerde kop en doordringende bruine ogen.

      Morgenster, Jaap Scholten,

      met adjectief erachter


      • een kop groter dan
      • een kop kleiner dan

      Uit zijn ooghoeken zag hij links en rechts van hem een jongen verschijnen, ze waren allebei een kop groter dan hijzelf.

      Arend, Stefan Brijs,

      Hij was een kop kleiner dan jij, zei ze, en een stuk ouder.

      Hokwerda's kind, Oek de Jong,

      in voorzetselgroep


      • een klap op zijn kop krijgen
      • een klap tegen zijn kop krijgen
      • een klap voor zijn kop krijgen
      • iemand een klap op zijn kop geven
      • iemand een klap tegen zijn kop geven
      • iemand een klap voor zijn kop geven

      Mijn moeder legde een extra dikke plak van de tulband op mijn bord. Ik merkte dat pas toen mijn zusters daartegen protesteerden. Toen kregen ze van haar een klap op hun kop.

      Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

      En nou jij, zei ze tegen de derde en gaf hem met haar volle hand een klap tegen zijn kop.

      Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

      'Dat gaat u geen kloten aan', zei Mus. Vroeger had een verdachte daarvoor een klap voor zijn kop gekregen, maar de tijden waren veranderd.

      Pandora, Pieter Aspe,

      Vaste verbindingen


      Woordfamilie


      Als deel van een afleiding


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      Als deel van een samenstellende afleiding


      Overige woordfamilieleden


      kop 3.0

      afbeelding van een kop of hoofd

      Betekenisbetrekking


      metonymie
      Betrokken betekenissen 1.0 : 3.0
      Betrokken betekenissen 2.0 : 3.0

      Semagram (extra betekenisinformatie)


      Een kop…

      is een afbeelding; is een zaak

          Algemene voorbeelden


          Leeg waren hun ogen als in de koppen van Romeinse portretbustes.

          Het overspelige gras, Louis Ferron,

          Vaste verbindingen


          Woordfamilie


          Als deel van een afleiding


          Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


          kop 4.0

          ((vooral) in België)

          vlees van de kop van een slachtdier; hoofdvlees

          Betekenisbetrekking


          metonymie
          Betrokken betekenissen 1.0 : 4.0

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Kop…

          is vlees

          • [Herkomst of oorsprong] komt van de kop van een slachtdier, bijvoorbeeld een rund of een varken
          • [Behandeling of bewerking] is fijngehakt vlees dat doorgaans geperst wordt tot preskop
          • [Gebruikswijze] wordt gegeten als vlees bij de maaltijd; wordt gegeten als broodbeleg; wordt vaak gegeten met mosterd

            Algemene voorbeelden


            Wie honger krijgt, eet wel een boterham met kop bij Simons of drinkt een tas soep bij Frees.

            http://home2.pi.be/gmerckx1/pastonu.htm

            Vaste verbindingen


            Woordfamilie


            Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


            Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


            kop 5.0

            iets wat op een kop lijkt; iets ronds

            Betekenisbetrekking


            metafoor
            Betrokken betekenissen 1.0 : 5.0

            Semagram (extra betekenisinformatie)


            Een kop…

            is een zaak

            • [Gelijkenis] lijkt op een kop door zijn vorm of plaats

              Algemene voorbeelden


              Het opgewoelde zand kleurt het water bruin; de golven hebben witte koppen.

              Emmeke, Jan Lampo,

              Bij het instellen van de kamera kan het dan nodig zijn de kop van de komeet nabij één van de randen van het negatief of in een hoek te brengen.

              http://users.skynet.be/tranquillity/index2.htm

              Woordfamilie


              Als deel van een afleiding


              Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


              Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


              kop 6.0

              voorste, bovenste of uitstekende deel van iets

              Betekenisbetrekking


              metafoor
              Betrokken betekenissen 1.0 : 6.0

              Semagram (extra betekenisinformatie)


              Een kop…

              is een deel

              • [Plaats] is het voorste deel; is het bovenste deel; is het deel dat uitsteekt boven iets

                Algemene voorbeelden


                Ik ren naar de kop van de trein en open de deur. Ik zie hoe de machinist, een jonge vent met een petje van de spoorwegen op zijn hoofd, joviaal naar me lacht als ik de cabine binnenkom.

                Alle vogels van de wereld, Daphne Buter,

                De kop van de haven kan zeker 's zomers een ware trekpleister voor vissers, zonnebaders en baliekluivers worden.

                http://www.ruigoord.nl/kier.html

                Toen de kop van de betoging rond kwart over drie aan het Zuidstation arriveerde, stonden aan het Noordstation nog enkele tienduizenden mensen te wachten.

                De Standaard,

                Jarenlang is er in de kop van de provincie Limburg en in de aanpalende Gelderse regio gevochten tegen de ongecontroleerde geluidsoverlast die een militaire vliegbasis met zich meebrengt.

                http://www.oomen-euro.org/art.shtml

                Vaste verbindingen


                de kop afbijten

                de zaken op zijn kop zetten

                iets bij de kop pakken

                iets op de kop tikken

                Woordfamilie


                Als deel van een afleiding


                Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                kop 6.1

                voorsteven van een schip

                Algemene voorbeelden


                We komen aan op de uitgekozen ankerplaats, met de kop in de wind of stroom.

                http://www.seamasters.be/info/ankers-ps.htm,

                Vaste verbindingen


                kop 6.2

                uiteinde van de hals van een snaarinstrument

                Algemene voorbeelden


                En in het ouderlijk huis heb ik nog een niet nader met merk bekroonde nylonsnarige gitaar met een bij de kop gebroken hals, omdat ik daar een keer op ben gaan zitten. Overigens gerepareerd met een combinatie van lijm, schroeven en meccano.

                http://www.nuhr.net/

                kop 7.0

                opschrift boven een bericht

                Semagram (extra betekenisinformatie)


                Een kop…

                is een opschrift; is een tekst; is een zaak

                • [Omvang concreet] is vaak groter dan de rest van de tekst
                • [Uiterlijk] is vaak vetgedrukt
                • [Geheel] maakt deel uit van een tekst
                • [Plaats] staat boven een artikel of hoofdstuk
                • [Voorbeeld of specimen] is bijvoorbeeld een vette titel in een krant

                Algemene voorbeelden


                Goede stelregels voor koppen zijn: wek nieuwsgierigheid en wees beknopt. Daarna moet in de eerste alinea de kern van de zes w's naar voren komen: wat, wie, waar, waarom, wanneer en op welke manier.

                http://www.persberichtenwijzer.nl/recensies/locomotie.maart.2003.htm,

                Onder de kop 'Te duur betaald' loopt het blad vooruit op de nieuwe forse reorganisatie die Fokker volgende week zal bekendmaken.

                NRC,

                Combinatiemogelijkheden


                met adjectief ervoor


                • grote koppen
                • vette koppen

                Nu, een half jaar later, zorgt de sensationele rechtbanksaga van Simpson nog steeds dagelijks voor grote koppen in de kranten.

                Meppeler Courant,

                Kinderen zien vette koppen en schokkende foto's in de krant, vangen flarden nieuws op.

                De Standaard,

                Vaste verbindingen


                Woordfamilie


                Als deel van een afleiding


                Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                kop 8.0

                voorwerp waaruit men bv. koffie of thee drinkt, gewoonlijk met een oor en een bijpassend schoteltje
                Ook vaak in de verkleiningsvorm.

                Semagram (extra betekenisinformatie)


                Een kop…

                is een voorwerp; is een zaak

                • [Omvang concreet] varieert in omvang al naargelang de drank waarvoor het bedoeld is, bv. klein en smal voor espresso, groot en wijd voor soep
                • [Vorm] is min of meer holrond of cilindervormig
                • [Attribuut] heeft meestal een bijpassend schoteltje
                • [Deel] heeft meestal een oor; heeft soms twee oren of geen oor
                • [Materiaal] is van aardewerk of porselein
                • [Functie] is drinkgerei; dient om uit te drinken en wordt meestal gebruikt voor warme dranken als koffie of thee, maar ook wel voor melk, chocolademelk of soep
                • [Onderscheid of tegenstelling] is gewoonlijk kleiner en lager dan een mok en heeft, in tegenstelling tot een mok, meestal een schoteltje

                Algemene voorbeelden


                Oploskoffie: één of twee theelepels oploskoffie in een kop doen en kokend water opgieten.

                http://www.de.nl/makeframe.asp?Frame=assortiment

                Ik zette een nieuwe pot thee en ze dronk twee koppen leeg.

                De passievrucht, Karel Glastra van Loon,

                Combinatiemogelijkheden


                met voorzetselgroep


                • een kop met schotel

                Duidelijk afgebakend staan de voorwerpen op een tafel, alles in tinten bruin en donkergroen: de kan, een schaal met vruchten, een kop met schotel.

                NRC,

                in voorzetselgroep


                • uit een kop drinken

                Maarten drinkt zijn koffie en zijn thee uit een kop, zowel thuis als op het Bureau.

                http://www.onzetaal.nl/nieuws/taaltje.html,

                met substantief erachter


                • een kop koffie
                • een kop soep
                • een kop thee

                Men kan gezellig bijkletsen onder genot van een kop koffie!

                http://www.tref.nl/s-hertogenbosch/kinderboerderij/

                Ze stoppen bij ons voor een kop soep of een bak koffie.

                Reformatorisch Dagblad,

                Hij vermoedde een beeldschone dame die uit het niets tevoorschijn kon komen om hem uit te nodigen voor een kop thee bij haar thuis.

                Mensen met een hobby, Désanne van Brederode,

                met ander, nevengeschikt substantief


                • een kop en schotel
                • een kop en schoteltje

                Ze stak haar hand in het water en spoelde de kop en schotel zorgvuldig af.

                De jongste pop, Rosario Ferré,

                De moeder bewaart er dingen die misschien ooit op een dag van pas zullen komen: oude koppen en schoteltjes, borden, kommen, pannen, een waterketel.

                Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

                Woordfamilie


                Als deel van een afleiding


                Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


                Als deel van een samenstellende samenstelling


                kop 9.0

                hol, rond deel van een pijp; pijpenkop

                Semagram (extra betekenisinformatie)


                Een kop…

                is een deel; is een voorwerp; is een zaak

                • [Vorm] is hol en meestal rond
                • [Geheel] maakt deel uit van een pijp om te roken
                • [Functie] is de ruimte waarin tabak wordt gestopt
                • [Gebruikswijze] wordt in de hand gehouden tijdens het roken

                Algemene voorbeelden


                Uit de mond van vader en uit de kop van de pijp kringelde rook, altijd dezelfde blauwige rook, die als een aparte kamer om onze vader heen ging staan.

                Broere, Bart Moeyaert,

                In een grote rotan stoel (nog uit Indië) zat de wiskundige, bedachtzaam lurkend aan zijn pijp, die zachtjes snurkte. De kop van de pijp rustte in de te grote witte hand, waaraan hem de dikke pols weer opviel.

                Gesprekken in huizen aan zee, Willem Brakman,

                Woordfamilie


                Als deel van een afleiding


                Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen